Rivojlantirish institu ti

,,oq biosfera1'  (paleobiosfera) d eb atagan  (40-  rasm ga qarang.)
Sayyoram izning  taraqqiyot  tarixi  va  hozirgi  h ayotida  b io sfera­
ning roli ju d a  katta.  C h u n k i Y erning geografik qobigM taraqqiyotida 
bioxim ik va geoxim ik jaray o n larn in g  sodir boMishida tirik org an izm ­
larning  ishtiroki  g ‘oyat  m u him dir.  O rg an izm lar  to g ‘  jin slarin in g  
nu rash id a,  tu p ro q   hosil  boMishida,  rely ef shakllarini  o lzgartishda, 
ayrim jinslam ing va ba’zi qazilm a boyliklarining hosil boMishida ham da 
atm osferaning hozirgi  tarkibini vujudga  kelishida ishtirok etadi.
Biosfera tirik organizmlari ikkiga boMinadi: o ‘simliklar va hayvonlar. 
Y er sharida o ‘sim liklar ko‘p — ularning massasi hayvonlar m assasidan 
bir  n e c h a   o ‘n  m arta  ortiq:  Y er  sharidagi  biom assa  100  foiz  boMsa, 
shuni  94,5  foizi  o ‘sim liklar  biom assasiga,  atigi  5,5  foizi  hayvonlar 
biom assasiga  t o ‘g kri  keladi.  L ekin  q u ru q lik d a   o ‘sim lik lar b io m a s- 
sasi  k o ‘p  boMsa,  a k s in c h a ,  o k e a n la rd a   h a y v o n la r bio m assasi  k o lp 
( 1 2 - jadval).
168

---

Biosferada o ‘simliklar bilan hayvonlar orasida uzluksiz aloqa mavjud. 
0 ‘simliklar neorganik m oddalam i organik moddalarga aylantirib beradi, 
hayvonlar esa o ‘sim liklarni yeydi.
B i o s f e r a n i n g   p a y d o   b o ‘l i s h i   v a   r i v o j l a n i s h i .  
Biosfera uzoq davom  
etgan geologik taraqqiyot jarayoni natijasining mahsulidir.  Biosferaning 
birlam chi  shakllanishi  b u n d a n   30  m lrd  yil  ilgari  proterozoy erasida 
so d ir  b o ‘lgan.  C h u n k i  bu  era  yotqiziqlari  — qum tosh,  loyli  (gilli) 
slanes,  ohak to sh   kabi  c h o ‘kindi  jin slar  orasida  eng  sodda  ibtidoiy 
jo n iv o rla r Guda sodda  ibtidoiy bakteriyalar)  mavjud b o ‘lgan.  O hak- 
toshni vujudga kelishida o ‘sha vaqtda yashagan organizm lar qoldig‘i 
bilan  bog‘liqlik  to m o n lari  h am   bor.  Bu  esa  o ‘sha  davrlarda  tirik 
organizm   m avjudligidan  dalolat beradi.