Rivojlantirish institu ti

qopchiqli bo ‘rsiq yashaydi.
S u b t r o p i k   c h o ‘1  v a   c h a l a c h o ‘l 
zonasi,  asosan,  A frikani  0 ‘rta 
dengiz sohiliga yondoshgan torgina kam arni (Liviya,  M ism ing shim o­
liy qism ini)  ham da  N a m a  platosi va N am ib  c h o ‘lini o ‘z ichiga oladi. 
Janubda Am erikadagi  A takam a c h o ii, Avstraliyada 30° janubiy keng­
likdan ja n u b d a   b o ‘lgan  k ichikroq  h u d u d lar va  0 ‘rta  O siyoning  40° 
shim oliy  kenglikdan ja n u b d a  b o ig a n   c h o ila r i  h am  subtropik c h o i  
va  c h a la c h o i  zonasiga  kiradi.  Bu  h u d udlarda  eng  sovuq  oyning 
o ‘rtacha harorati 3° dan  19° ga yetadi, eng issiq oyiniki 25  —35°. Yillik 
y o g in  miqdori kam, Atakam ada 50 m m , Afrikaning shimolida 400 m m, 
o ‘rtacha  100 — 200 m m .
Bu  z o n ad a yoz N a m ib  va A takam adan tashqari davom li,  quruq 
va  o c h iq   b o iib ,  ayniqsa,  0 ‘rta  O siyo  c h o iin in g  ja n u b id a   Q uyosh 
uzoq vaqt (3000 soat) yoritib turadi.  Lekin  N am ib va A takam a c h o i ­
lari ning dengiz  sohillarida sovuq oqim  ta ’sirida qishda tum anli kunlar 
b o iib  turadi. T u p ro g i o ch  jigarrang, o c h -q o ‘ng‘ir, sho‘rxok.  0 ‘simligi 
kserofitli  h a r x il о b a r ,  b a h o rd a  esa  efem erlar  k o ‘plab  o ‘sadi.  H ay ­
v onlari  ko ‘proq kem iruvchi,  sudralib yuruvchi va sutem izuvchilarva- 
killaridan  iborat.  U larning  eng  m uhim lari  antilopa,  vilorog,  koyota, 
tulki,  o b o q   iti,  kengurusimon  kalam ush, jayron,  sa yg b q ,  qulon,  sirt­
lon,  qum yum ronqozig‘i,  chayon,  qoraqurt,  echkem ar, gurza iloni.
189

---

I s s i q   m i n t a q a   l a n d s h a f t   z o n a l a r i .  
Bu  m in taq an in g   shim oliy  va 
ja n u b iy   chegarasi  20°  li  izo term a  orqali  o ‘tadi.  M in taq a  h u d u d id a  
Q uyosh yil b o ‘yi  nisbatan tik tushadi.  H a tto  shim oliy tro p ik  chizigN 
bilan janubiy tropik chizig‘i orasida Quyosh bir yilda ikki m arta zenitda 
(90°  b u rch ak   hosil  qilib  tu shadi)  b o ‘ladi.  Bu  hodisa,  o ‘z  navbatida, 
m intaqa tuproq o ‘simlik qoplami va hayvonot dunyosining xususiyatlariga 
ta ’sir etadi.  Bu  m intaqa quyidagi landshaft zonalariga b o ‘linadi: tropik 
o ‘rm o n la r zonasi;  tropik savannalar zonasi;  tro p ik  c h o ‘llar zonasi va 
n am   ekv ato r o ‘rm o n la r zonasi.
T r o p i k  
0 ‘r m o n l a r  z o n a s i  
o ‘z ichiga  Floridaning janubini,  M arkaziy 
Am erikaning sharqiy qism ini,  M adagaskar orolining sharqiy yarm ini va 
Okeaniyadagi b a ’zi orollarni oladi.  Bu zonada qish oyi bilan yoz oyining 
h arorati orasida  farq  kam  b o ‘lib,  eng sovuq oyning  harorati  18°,  issiq 
oyiniki  esa  25°.  Yillik  yog‘in  m iqdori  1000 — 2000  m m ,  binobarin, 
daryolar sersuv. Asosiy tuprog‘i qizg‘ish, podzollashgan laterit. 0 ‘simligi 
doim iy  yashil  b o ‘lib,  asosan, fik u s   palm asi,  lavr,  lianalar,  epifitlar. 
H ayvonot dunyosi ekvatorial o ‘rm o n  hayvonlariga o ‘xshash.
T r o p i k   s a v a n n a   z o n a s i .  
A frika h u d u d in in g  40%  ini  ishg‘ol  qilib, 
o ‘z ichiga  S udanni,  Sharqiy A frikani,  K on g o -Z am b ezi va  Z am bezi- 
L im p o p o  d ary o la rin in g  suv ay irg ‘ichi  h iso blangan  p lato la rn i oladi. 
T ropik savannalari yana Janubiy A m erikani O rinoki daryo havzasida, 
G v iana va Braziliya m assivlarida va G ra n -C h a k o d a  Avstraliya m ate - 
rigining shim oliy qism ida,  H in d isto n n in g  22°  shim oliy kengliklari- 
dan jan u b d a joylashgan hududlarida h am  m avjud.  Bu zona hududida 
yillik  h a ro ra t  a m p litu d a sid a g i  farq  u n c h a   k a tta   em as.  S hu  sababli 
eng  so v u q   o y in in g   h a ro ra ti  12°  d a n   20°  g a c h a   b o ‘lsa,  e n g   issiq 
o y in ik i  20  —  25°  dir.  Y o g ‘in   m iq d o ri  h a r  xil  b o ‘lib,  100  m m   d an  
500  m m  g a c h a,  b a ’zi  yerlard a  esa  1000  m m  ga yetadi.
Savannalarda yilning qurg‘oqchil fasli bilan nam garchilik faslining 
almashishi yaqqol nam oyon bo ‘ladi.  Binobarin, qurg‘oqchil faslida daryo 
suvlari ozayib, ba’zilari qurib qoladi, daraxtlar barglari sarg‘ayadi,  o ‘tlar 
qurib qoladi, oqibatda,  hayvonlarning yashashi qiyinlashadi.  Aksincha, 
nam garchilik faslida  yom g‘ir yog‘ib,  daryo  suvlari  toshadi,  o ‘tlar barq 
urib o ‘sadi,  hayvonlar uchun m o ‘l ozuqa vujudga keladi.
Savannalarda  qora,  q iz il-q o ‘ng ‘ir, jig arran g ,  och jigarrang tu p ­
roqlar mavjud. Asosiy o ‘simligi  uzoq yil yashovchi baobab, zontiksimon