Rivojlangan darslik lotin tayyor doc

 
Ustun mavqeini suiiste’mol qilish 
Ustun mavqeni suiiste’mol qilishni taqiqlaydigan normalar AQSHning 
qonunchiligida yo`q, ustun mavqe konsepsiyasi ham yo`q. “Ustun mavqe”ga 
monopol hukmronlik o`xshash bo`lib, monopol hukmronlikni suiiste’mol qilishga 
savdo-sotiq/tijoratni monopollashishini misol qilish mumkin. 
Sherman Qonunining 2 moddasida shunday deyilgan: 
Bir nechta shtatlar, yoki xorijiy millatlar o`rtasida savdo-sotiq va tijoratni har 
xil qismini monopollashtirishga harakat qilgan har bir shaxs yoki boshqa shaxs bilan 
yoki shaxslar bilan kelishgan shaxs qonunbuzilish holatini sodir etilishida aybdor 
hisoblanadi… 
Shu bilan Amerika Qonunini ustun mavqeini suiiste’mol qilishni taqiqlaydigan 
normasi tugaydi. Qonun ushbu norma tushunchalariga ham, savdo-sotiq va tijoratni 
monopollashishga tushadigan qismiga taalluqli bo`lgan xatti-harakatlarga ta’rif 
bermaydi. 
Lekin an’anaviy tarzda noqonuniy monopollashish shaklidagi qonunbuzilish 
quyidagicha aniqlangan 
1) Monopol hukmronlikni mavjudligi; plyus 
2) Raqobatga qarshi ataylab qilinganlik elementi (yirtqichlik, chiqarib tashlovchi, 
insofsiz cheklovchi, suiiste’mol qiluvchi xatti-harakatlar). 
Ataylab qilinganlik elementi xozirda sudlar tomonidan shubha ostiga olingan. Ba’zi 
sudlar asosiy e’tiborini monopolistni xatti-harakati ataylab qilinganmi yoki yo`qmi 
qat’iyy nazar raqobatga yetgan zararga qaratishga xayrixohlar. 
Oliy Sud AQSH Grinnel Korp. (1966 yil) ga qarshi ishida ushbu normani buzish 
elementlarini belgilab berdi. 
Sherman Qonuning 2 moddasiga asosan monopol buzilish ikkita elementga 
ega: 1) relevant bozorda monopol hukmronlikka ega bo`lish va 
2) tovarni afzalligi, ishbilarmonlik yoki tarixan yuzaga kelgan vaziyat natijasida 
o`sish va rivojlanishdan farqli ravishda ushbu hukmronlikni ataylab qo`lga kiritish 
yoki ushlab turish. 

---

142
Shunisi qiziqki, Sherman Qonunining 2 moddasi iste’molchilarni manfaatlarini 
himoya qilish uchun emas balki raqobat/erkin savdo/sotiqni himoya qilishga 
yo`naltirilgan. Shunday qilib, iste’molchilar/xaridorlar uchun haddan ziyod qimmat 
narxlarni qo`llash kabi iste’molchilarni huquqlarini kamsituvchi suiiste’mol qilishlar 
AQSHning monopoliyaga qarshi qonunchiligi bilan deyarli ta’qib qilinmaydi. 
(yuqoriga qarang, 32 bet, AQSH). Mana shu holat AQSHning trestlarga qarshi 
qonunini kontinental yevropa mamlakatlarining monopoliyaga qarshi qonunlaridan 
prinsipial
farqini aks ettiradi. 
AQSHning trestlarga qarshi qonunini savdo-sotiqni monopollashtirishni 
taqiqlash (ya’ni bozor hukmronligini suiiste’mol qilish) qismidagi yana bitta muhim 
jihati bu Amerika sudlarini jamoa ustunligini tan olmasligidir. (bir nechta yirik 
korxonalar bozor hukmronligiga ega). Shu vaqtni o`zida kollektiv ustunlik doktrinasi 
kontinental yevropa va yeH mamlakatlarini ko`pchiligida mavjud.