330
kamaymoqda. Shuningdek kapital harakati va boshqa
ishlab chiqarish vositalari
harakatini kengaytirmoqda hamda tezlashtirmoqda.
Axborot texnologiyasining rivojlanishi kompaniyalarning mahalliy bozorlar
bilan chegaralanishi o`rniga milliy va xalqaro, global darajalariga chiqishini
ta’minlab, ishlab chiqarish va tovarlar sotish imkonini kengaytirmoqda.
Global
korporatsiyalar soni ko`paymoqda.
Jahon iqtisodiy globallashuvida AQSHning o`ziga xos roli mavjud. Bu buyuk
iqtisodiy kuch, innovatsiyani qo`llashdagi, shuningdek boshqaruv, texnologik va
molyaiviy sohalarda foydalanishdagi mavqei uni jahon iqtisodiyoti yetakchisiga
aylantirmoqda. Bunda avvalo AQSH TMKlarining o`rni kattadir. Ayniqsa,
bular
globallashuvdan manfaatdordir. Jahon iqtisodiy globallashuv uning agentlariga
bog`liqdir. Ularni shartli ravigda quyidagi guruhlarga bo`lish mumkin:
Birinchisi, moliyaviy iqtisodiy guruh:
-
xalqaro moliya tashkilotlari(xalqaro moliyaviy fond, xalqaro rivojlanish
va rekonstruksiya banki, yevropa rivojlanish va rekonstruksiya banki hamda ularning
mintaqaviy filiallari);
-
xalqaro
iqtisodiy, savdo, oziq-ovqat tashkilotlar (xalqaro savdo
tashkiloti, xalqaro mehnat tashkiloti, qisman Yunesko);
-
xalqaro moliya guruhlari va fondlari (Parij klubi, London klubi,
Beydenberg klubi).
Iqtisodiy globallashuv ikkinchi guruh agentlar:
-
TMK;
-
transmilliy banklar.
Iqtisodiy globallashuv uchinchi guruh agentlar:
- regional tashkilot va ittifoqlar (EI, NAFTA, ASEAN va b.)
To`rinchi guruhga jahon siyosati va iqtisodiyotiga ta’sir etuvchi yetakchi
davlatlar birlashmasini kiritish mumkin (“katta sakkizlik”).
Xalqaro iqtisodiy integratsiyalashuv
qo`shni mamlakatlar iqtisodiyotining
birlashuvi va bunda ular kompaniyalari o`rotasidagi iqtisodiy aloqalar muntazamligi
asosida yagona xo`jalik kompleksining shakllanuvidir. Umuman olganda hozirgi
331
davrda ikki tomonlama integratsiya mavjuddir. Birinchisi, trans milliylashuv va
globallashuv jarayonlari bilan yuzaga kelayotgan jahon iqtisodiyoti integratsiyasi
bo`lsa, ikkinchisi, muayyan institusional shakllarda rivojlanayotgan an’anaviy,
mintaqaviy integratsiyadir.
Iqtisodiy integratsiya iqtisodiy jarayonlarning
baynalminallashuvi, xalqaro
mehnat taqsimoti jarayonining chuqurlashuvi natijasida yuzaga keladigan xolatdir.
Trans milliy kapital va zamonaviy ilmiy-texnik inqilob xo`jalik hayotining omillarini
xalqaro bir-biriga o`ralashib ketishiga va uning kuchayishiga katta ta’sir ko`rsatadi.
Bunda rivojlangan mamlakatlar xususiy kapitali va ular TMKlarining o`rni katta.
Integratsiyalashuv ikki bosqichli – global va mintaqaviy darajada rivojlanib,
birinchidan xo`jalik hayotining baynalminallashuvini kuchayishi bo`lsa, ikkinchi
tomondan mamlakatlarning mintaqaviy asosda iqtisodiy yaqinlashuvidan iborat. Tub
mazmuni bilan integratsiya birlashuv emas, balki birlashuv jarayonidir.
O`zbekiston ham bir necha integratsiyalarda qatnashadi.
Bular MDM,
Markaziy
Osiyo
tashkiloti,
Qozog`iston
,
O`zbekiston
va
Qirg`iziston
erkin savdo
kelishuvi,
Gruziya va
Ukraina,
O`zbekiston
,
Ozarbayjon,
Moldoviya
Биринчис
и
,
молиявий
иқтисоди
й
гуруҳ
:
Иқтисоди
й
глобалла
шув
иккинчи
гуруҳ
агентлар
:
ТМК
трансмил
лий
банклар
Иқтисодий
глобаллаш
ув
учинчи
гуруҳ
агентлар
:
Иқтисодий
глобаллаш
ув
учинчи
гуруҳ
агентлар
:
(“
катта
саккизли
к
”).
регионал
ташкилот
ва
иттифоқлар
(
ЕИ
,
НАФТА
,
АСЕАН
ва
б
.)
халқаро
молия
ташкилотлари
(
халқаро
молиявий
фонд
,
халқаро
ривожланиш
ва
реконструкция
банки
,
Европа
ривожланиш
ва
реконструкция
банки
ҳамда
уларнинг
минтақавий
филиаллари
)
халқаро
иқтисодий
,
савдо
,
озиқ
-
овқат
ташкилотлар
(
халқаро
савдо
ташкилоти
,
халқаро
меҳнат
ташкилоти
,
қисман
Юнеско
)
халқаро
молия
гуруҳлари
ва
фондлари
(
Париж
клуби
,
Лондон
клуби
,
Бейденберг
Жаҳон
иқтисодий
глобаллашув
унинг
агентларига
боғлиқдир
.
Уларни
шартли
равигда
қуйидаги
гуруҳларга
бўлиш
мумкин
:
Jahon oqtisodiy globallashuv uning agentlariga bog`liqdir.
Ularni shartli ravishda quyidagi guruhlarga bo`lish mumkin:
Birinchisi,
moliyaviy-
iqtisodiy
guruh:
Iqtisodiy
globallashu
v ikkinchi
guruh
agentlar:
Iqtisodiy
globallashuv
uchinchi
guruh
agentlar:
Iqtisodiy
globallashuv
uchinchi guruh
agentlar:
(“katta
sakkizlik”)
regional
tashkilot va
ittifoqlar
(YeI,
NAFTA,
ASEAN va
b.)
xalqaro moliya
guruhlari va
fondlari (Parij,
London,
Beylenberg
klublari)
TMK
transmilli
y banklar
xalqaro moliya tashkilotlari (xalqaro moliyaviy fond, xalqaro
rivojlanish va rekonstruksiya banki, Yevropa rivojlanish va
rekonstruksiya banki hamda ularning mintaqaviy filiallari)
xalqaro iqtisodiy, savdo, oziq-ovqat tashkilotlar (xalqaro savdo
tashkiloti, xalqaro mehnat tashkiloti, qisman Yuneco)
332
kelishuv tashkiloti, Shanxay kelishuvi mamlakatlari kabilar shular jumlasidandir.
Xalqaro iqtisodiy integratsiya oddiydan murakab shakllarga o`tadi. Bunda eng
muhimi moddiy asos xo`jalik hayotining baynalminallashuvidir. Buning uchun eng
oddiy misol yeIdir. Bu avvalo tovar muomalasi sohasidan boshlanib,
to murakkab
iqtisodiy integratsiyagacha rivojlangan. Hozirgi vaqtda xalqaro kapital harakati
intensiv ravishda bo`lib, xajmi juda kengaygan va o`ziga xos xususiyatga ega
bo`lmoqda.
Xalqaro iqtisodiy integratsiya oddiydan-murakkab shakllarga o`tishda
quyidagi bosqichlik xususiyatlarini ko`rsatadi:
- erkin savdo xududi;
- boj ittifoqi;
- yagona yoki umumiy bozor;
- iqtisodiy ittifoq;
- iqtisodiy va valyuta ittifoqi.
Ta’kidlash zarurki, hozirgacha faqat yeI shu bosqichlarning hammasini bosib
o`tib, ularni ketma-ket shakllantirishga muvaffaq bo`ldi.
Eng oddiy va boshlang`ich
xalvaro integratsiya shakli
Do'stlaringiz bilan baham: 
