Rivojlangan darslik lotin tayyor doc

Takrorlash uchun savollar 
1.EIning asosiy xususiyati nimadan iborat? 
2.Mamlakatlar iqtisodiy integratsiyasini qanday tushunish kerak? 
3.Mamlakatlar iqtisodiy globallashuvining mazmuni nimadan iborat? 
4.EI shakllanishining tarixi va zaruriyati nimalarni o`z ichiga oladi? 
5.EIga tashubbuskor va birinchi qo`shilgan mamlakatlar qaysilar? 
6.EIning kengayishi va unga qo`shilayotgan mamlakatlar qaysilar? 
7.Evro va uning ta’sir doirasini aytib bering. 
8. yeI ning vujudga kelish sabablari nimalardan iborat? 
9. yeI ga kiruvchi mamlakatlarni sanab bering. 
10. yeI ning jahon xo`jaligiga qo`shgan xissasi izoxlang. 

---

328
14-BOB. XALQARO TASHKILOTLAR VA BIRLASHMALARNING BOZOR 
IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISHDAGI O`RNI 
14.1. Xalqaro iqtisodiy integratsiya 
Bozor 
iqtisodiyoti 
taraqqiyoti 
xalqarolik 
xususiyatini 
kukchaytirib, 
integratsiyalashuv va globallashuv jarayonlarini tezlashtirmoqda. Globallashuv 
tushunchasi butun jahon xo`jaligiga taalluqli bo`lib, bu bir-biriga bog`liqlik va 
qaramlik xolda jismoniy butunlikning bosqichma-bosqich shakllanishi va tuzilma 
siljishlarning jamg`arilib borishi jarayonidan iborat deyish mumkin. Bunda ayrim 
bo`g`imlar moliyaviy-iqtisodiy, ishlab chiqarish-texnik, axborot va aloqalar 
vositasida oldingi bosqichga nisbatan har tomonlama, ko`p miqdorli va chuqur xolda 
bog`lanib borish yuz beradi. Bu ishlab chiqarishning ancha yuqori darajadagi 
baynalminallashuvi bo`lib, xalqaro iqtisodiy munosabatlar milliy iqtisodiyotlar ta’sir 
etgan tarzda dunyo iqtisodiy birligini mustahkamlab boradi.
Hozirgi vaqtda tovarlar, xizmatlar siljishi uchun kunlar va haftalar talab etilsa, 
axborot uchun juda kam vaqt kerak. U tezda tarqaladi va yetib boradi. Agar 
dunyoning bir yeridagi bozorda qandaydir o`zgari sh bo`lsa, uning xabari tezda 
tarqaladi. Bu ayniqsa birja fondlari, valyuta va tovar bozorlari, ilmiy kashfiyotlar 
hamda ularni qo`llash kabilarga taalluqlidir. 
Jahon iqtisodiyoti evolyutsiyasi rivojlanish hosilasi bo`lib, u jahon mehnat 
taqsimoti, ulug` grafik kashfiyotlar, industrial va texnologik inqilobiy o`zgarishlar 
bilan bog`liq ravishda yuz bergan. Bular globallashuvga olib kelib, 80-90 yillarda real 
olamshumul xolatga aylandi. Globallashuv jarayonining xajmliligi, ta’sirliligini 
sezish oddiy xolatga aylanmoqda. 
Iqtisodiy faoliyatdagi globallashuv quyidagi yo`nalishlardan iborat deyish 
mumkin: 
1) ishlab chiqarish omillarining xalqaro harakati: 
-TMKlarning to`g`ri investitsiyalari;
-borgan sari baynalminallashib boruvchi ish kuchi (mehnat); 
2) xalqaro moliyaviy harakatlar: 

---

329
-valyutalar harakati; 
-qarz va kreditlar; 
-qimmatbaho 
qog`ozlar 
(aksiyalar, 
obligatsiyalar 
va 
boshqa 
qarz 
majburiyatlari); 
-moliyaviy 
bog`liq 
instrumentlar (fyucherslar, opsionlar 
kabilar). 
Jahon 
iqtisodiyoti 
globallashuvining manbai ko`pdir. U 
faqat an’anaviy tovar va xizmatlar 
tashqi savdosi emas, balki valyutalar 
oqimi, kapitallar harakati, axborot va 
g`oyalar oqimi, odamlar harakatidan 
iboratdir. 
Xalqaro 
moliyaviy 
kelishuvlarni olsak, aytaylik, faqat 
1998 – 
yili Nyu-York valyuta 
bozorida har kuni 1,3 trln. dollarni 
tashkil etgan. Boshqa xalqaro qimmat 
baho qog`ozlar savdosini olsak, bu 
raqam ancha ko`payadi. Texnologik 
rivojlanish 
transport 
va 
kommunikatsiya xarajatlarini keskin 
o`zgartirmoqda. Axborotlarni saqlash, 
ularni o`zlashtirish va foydalanishni 
juda tez arzonlashtirmoqda. Internet 
elektron 
pochtasining 
tarqalishi 
axborot xizmatini arzonlashuviga olib kelib, elektronikadaga muvaffaqiyatlarga 
bog`langandir. Arzon va yuqori samarali kompyuterlar yuzaga kelmoqda.
Savdo va boshqa sohalardagi liberallashuv proteksionizm siyosatini 
chegaralamoqda. 
Natijada 
boj 
tariflari 
sezilarli 
qisqarmoqda, 
chegaralar 
Иқтисодий
фаолиятдаги
глобаллашув
қуйидаги
йўналишлардан
иборат
: