24
Rivojlangan mamlakatlar yetakchilarini birlashtiruvchi “ettilik” aloxida
o`rganiladi. Shunga o`xshash yevropa Ittifoqiga ham mustaqil o`rin
ajratilib tahlil
etiladi. Ahamiyatiga ko`ra e’tibor berishni talab qiluvchi Xitoy mamlakatidagi bozor
islohotlariga ham aloxida o`rin ajratilib, bundagi diqqatga sazovor tajribaga
arziydigan masalalar ko`rib chiqiladi.
O`ziga xoslik xususiyatlari mavjud bo`lgan Osiyodagi yangi industrial
mamlakatlar “Osiyo ajdaholari” va “Osiyo yo`lbarslari” deb atalib, bularda ham
bozorga o`tish va uni mustahkamlash sohasida keng tajribalar mavjud. Shu bilan
birga bularga O`zbekistonga xos mentalitet o`xshovliklar bo`lib,
biz uchun amaliy
ahamiyatlidir.
Bozorga o`tishda sobiq sotsialistik iqtisodli mamlakatlar tajribasi, ayniqsa
hozirgi SMM mamlakatlar tajribalari diqqatga sazovorki, bizning amaliyotimizda
o`xshovlik ko`p uchraydi. Bular ham diqqatga sazovor bo`lib, tahlil etilgan holda
o`rganiladi. Markaziy Osiyo davlatlari bizga bevosita qo`shni holda umumiyliklar
ko`p va bularni ham e’tiborga olish zarur.
Bozor iqtisodiyotining shakllanishi va taraqqiyoti ko`p jixatdan umumjahon
tashkilotlari faoliyatiga bog`liqdir.
Bular BMT, Jahon valyuta fondi va shu toifadagi
banklar kabilar bo`lib, bularni o`rganishlik kerakligini davrning o`zi taqozo etadi.
Bundan tashqari iqtisodiy hamkorlikka qaratilgan halqaro birlashmalar,
kelishuvlarning ham ahamiyati kam emas, ularning faoliyat tajribalarini o`rganish,
amaliyotimizga taalluqli tomonlarini belgilash foydadan xoli emas. Ayniqsa bunda
O`zbekiston bevosita aloqador bo`lgan tashkilotlar ahamiyatlidir, qaysiki sarmoyalar
va tashqi savdo bilan bog`langan jahon, qit’alar banklari,
halqaro savdo tashkiloti
kabilardir.
Rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasini o`rganishda davlat iqtisodiy
faoliyatiga ahamiyat beriladi. Chunki bozor usuli iqtisodiyot taraqqiyotini
to`liyg`icha ta’minlay olmaydi va buning uchun qo`shimcha mexanizmlar talab
etiladi. Boshqacha qilib aytganda, bozor umumiy iqtisodiy taraqqiyot uchun
yordamga muxtojdir. Bunday yordamchi kuch davlat va jamiyat faoliyati bo`lib,
sivilizatsiya taraqqiy qilgan sari bularning ahamiyati o`sib bormoqda va bozor
25
sharoitida iqtisodiy taraqqiyotning ijtimoiylik ta’sirini kuchaytirish, iste’molchilar
manfaatini
himoyalash, iqtisodiy istiqbollarni belgilash, pul-kredit, solig`, byudjet
siyosatlaridan to`g`ri foydalanish imkonini bermoqda. Ijtimoiy infratuzilmaning
asosan davlat tasarrufida bo`lishi va buning bozor iqtisodiyotiga samarali ta’siri,
umuman davlat va bozor iqtisodiyotining bir-biriga mos xolda harakatda bo`lishi
iqtisodiy taraqqiyot va aholi turmush darajasi muammolarini xal qilishda juda qo`l
kelmoqda. Bundagi eng muhim tomonlar bozorni ijtimoiy tartiblashtirish, milliy
iqtisodiyotni himoyalash, iqtisodiy
strategiyalarni boshqarish, davlat tijoratini
uyushtirish kabilardan iborat.
Jahonda ikki qarama-qarshi tizimlar mavjudligida kapitalizm asosan salbiy
hisoblanar va faqat ekspluatatsiya mazmunida talqin etilar edi. Albatta buning bozor
iqtisodiga o`tish davrlariga oid XIX va XX asr birinchi yarimlarida jonli tomonlari
mavjud edi. Lekin so`ngra, ayniqsa hozirgi bozor iqtisoldiyoti rivojlangan davlatlar
salmog`i ortib borishi bilan bunday tushunchalar o`zgarmoqda. Chunki bu jarayon
bozor iqtisodiyoti taraqqiyoti bilan ijtimoiy muammolarning muvaffaqiyatli xal
qilinib borishi tufayli ijobiy o`zgarmoqda
va insoniylik, insonparvarlik mazmunini
oshkor qilmoqda va bozor iqtisodiyoti rivoji o`z mazmunini ko`proq ochmoqda.
“Rivojlangan mamlakatlarda bozor tajribasi” fanining predmetini o`rganishda
taqqoslash, tarixiy-mantiqiylik usullarni tajribada sinash kabilar asosiy usullari qilib
qo`llaniladi. Haqiqatdan ham usullar qabul qilish muammolarini ijobiy xal qilishda
ijobiy o`rin egallashi mumkin. Chunki har qanday bozor iqtisodi sohasidagi
tajribalarni to`g`ridan-to`g`ri boshqa mamlakatlarda qo`llab amalga tadbiq etib
bo`lmaydi. Bu jarayon juda murakkab va ehtiyotkorlikni talab etadi-ki, har
tomonlama tahlil etish, o`lchash, taqqoslash, foydali tomonlarini aniqlash, muayyan
sharoitlarga mosligini belgilash va qo`llaniladigan sharoitlarni to`la e’tiborga olish
kabilarni aniqlashda zarur va samarali usullardan foydalanish talab etiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
