Respublikasioliy

Xususiy va davlat sektori yopiq iqtisodiyotni tashkil qiladi.

Yopiq iqtisodiyot (closed economy) - xorijiy mamlakatlar bilan aloqasi bo‘lmagan iqtisodiyot.

4. 
   chet el (xorijiy) (foreign sector) sektor-dunyoning boshqa bar- cha mamlakatlarini birlashtiradi va mustaqil oqilona harakat qiluvchi agent hisoblanadi. U ushbu mamlakat bilan:
   

• 
  xalqaro savdo (tovar va xizmatlar eksport va importi);
  
• 
  kapital harakati (moliyaviy aktivlar, ya’ni kapitalning eksport va importi) aloqalarini amalga oshiradi.
  

Tahlilga chet el (xorijiy) sektorning qo‘shilishi ochiq iqtisodi­ yotni keltirib chiqaradi.

Bozorlami agregatlash har bir alohida bozorda amal qiluvchi qonuniyatlarni aniqlash, ya’ni: talab va taklif shakllanishi xusu- siyatlarini va har bir bozorda uning muvozanat shartlarini tadqiq et- ish; talab va taklif nisbatlari asosida muvozanat narx va muvozanat hajmni aniqlash; har bir bozorda muvozanat o‘zgarishi oqibatlarini tahlil etish maqsadida amalga oshiriladi.

Bozorlami agregatlash to‘rtta makroiqtisodiy bozomi ajratish

imkonini beradi:

• 
  tovar va xizmatlar bozori (real bozor)
  
• 
  moliyaviy bozor (moliyaviy aktivlar bozori)
  
• 
  iqtisodiy resurslar bozori
  
• 
  valyuta bozori.
  

1. 
   Agregatlangan tovar va xizmatlar bozori (goods market) ni hosil qilish uchun biz iqtisodiyotda ishlab chiqarilayotgan barcha turli-tuman tovarlami abstraktlashtirib (ajratib olib), bu bozorda amal qiluvchi eng asosiy qonuniyatlarni, ya’ni tovar va xizmatlarga bo‘lgan talab va taklif qonuniyatlari shakllanishini aniqlab olishimiz zarur bo'ladi. Talab va taklif nisbati tovar va xizmatlarga bo‘lgan muvozanat narx (price level) va muvozanat hajm (output) ni aniqlash imkonini beradi. Tovar va xizmatlar bozori real bozor (real market) deb ham ataladi, chunki unda real aktivlar sotiladi va sotib olinadi (real boyliklar-real assets).
   
2. 
   Moliya bozori (financial assets market) - bu bozorda moli­ yaviy aktivlar (pul, aksiya va obligatsiyalar) sotiladi va sotib olinadi. Bu bozor ikki segmentga bo‘linadi:
   

1. 
   pul bozori(money market)yokipullik moliyaviy aktivlar bozori;
   
2. 
   qimmatli qog'ozlar bozori (bonds market) yoki pulsiz moli­ ya viy aktivlar bozori.
   

9

Pul bozorida sotish va xarid qilish jarayoni yuz bermaydi (chunki pulni pulga sotib olish ma’noga ega emas), ammo pul bozorida amal qiladigan qonuniyatlarni, pulga bo‘lgan talab va taklif shakllanishini tadqiq qilish makroiqtisodiy tahlil uchun katta ahamiyatga ega. Pul bozorini o‘rganish, uning muvozanat shartlari “pulning narxi” (kredit narxi) bo‘lmish foiz stavkasini va pul massasi (money stock) ning muvozanat kattaligini, hamda pul bozorida muvozanatning o'zgarish oqibatlari va uning tovar va xizmatlar bozoriga ta’sirini aniqlash imkonini beradi. Pul bozorining asosiy vositachisi banklar hisobla- nadi, ular puilami saqlaydilar va kreditga bei adilar.

Qimmatli qog‘ozlar bozorida aksiya va obligatsiyalar sotiladi va sotib olinadi. Qimmatli qog‘ozlar xaridori - bu birinchi navbatda uy xo‘jaliklari, ular o‘z jamg‘armalarini daromad olish maqsadida ish- latadilar (aksiyalar bo‘yicha dividendlar va obligatsiyalar bo‘yicha foiz oladilar). Aksiyalami sotuvchi (emitent)lari bo‘lib firmalar, obligasiya- lami sotuvchilari esa - firmalar va davlat hisoblanadi. Firmalar aksiya va obligatsiyalami o‘z investision harajatlarini moliyalashtirish, ishlab chiqarishni kengaytirish uchun, davlat esa obligatsiyalami davlat byudjeti taqchilligini moliyalashtirish maqsadida chiqaradi.

3. 
   Resurslar bozori (resource market) makroiqtisodiy modellarda mehnat bozori orqali aks ettirilgan (labour market), chunki bu bozorda amal qiluvchi qonuniyatlar (mehnatga bo‘lgan talab va taklifning shakllanishi) makroiqtisodiy jarayonlami tushuntirib berish imkonini beradi (ayniqsa qisqa muddatda). Uzoq muddatli makroiqtisodiy mod­ ellarda kapital bozori tadqiq etiladi. Mehnat bozoridagi muvozanat iqtisodiyotda mehnatning muvozanat hajmi (labour force) va “mehnat narxi” muvozanati-ish haqi stavkasi (wage rate) ni aniqlash imkonini beradi. Mehnat bozorida muvozanat buzilishi tahlili ishsizlikni kelib chiqish sabablari va turlarini tushuntirib beradi.
   
4. 
   Valyuta bozori (foreign exchange market) da esa turli mara- lakatlar milliy pul birligi (valyuta) o‘zaro bir-biriga ayirboshlanadi (dollar ienalarga, rubl yevroga, so‘rn dollarga va xakozo). Bir milliy valyutani ikkinchi bir valyutaga ayirboshlash natijasida valyuta kursi (exchange rate) shakllanadi.
   

3.