Respublikasining

parafin

^CH3^-(CH2⁾n^COOH-CH3^(CH2⁾m^COOH+H2^O

yo.k. yo.k.

Yog′ o′rinbosarlari (kanifol, tal yog′I, neft kislotalari) ayrim xo′jalik sovunlari olishda ishlatiladi. Soapstokning distillangan yog′ kislotalari xo′jalik va atir sovun olishda ishlatiladi. Yordamchi materiallar (Qo′shimcha). Natriy gidrooksid (NaOH) yoki kaustik soda korxonaga qattiq holda temir barabanlarda (92-96% li), yoki suyuq holda sisternalarda (42-43% li) keladi. Natriyli karbonat (NaCO3) yoki kalsiynatsiyalangan soda korxonaga qattiq holda (91-96% li) keladi. Natriy xlor (NaCl) tovar nomi- osh tuzi, qattiq holda keladi (92-98% li). Bo′yoqlar- atir sovunni bo′yash uchun ishlatiladi. Bu maqsadda suvda, yog′da eriydigan bo′yoqlar va pigmentlarda foydalaniladi. Suvda eriydigan anilmli bo′yoq sifatida qizil radamin C28H31O3N2Cl; sariq rangli metanil (C19H14O8N3Na) qizil-ko′k fluoressein (limonli) jigarrang (C20H10O5Na2) lar ishlatiladi. Suvda eriydigan bo′yoqlar qisman rangsizlanadi va sovun ko′pigini bo′yaydi. Shuning uchun keyinchalik yodda eriydigan bo′yoqlar (qizil KaC markali, sariq x markali) va suvda eriydigan (sariq, ko′k, yashil, jigarrang) bo′yoqlar taklif qilindi. Bo′yoqlar suvdagi eritma konsentratsiyasi: 0,5% H holida 1t sovunga 10-270g gacha sovunni turiga qarab qo′shiladi. Oq atir sovun ishlab chiqarishda uning rangini yaxshilash qattiqligini oshirish uchun unga rux yoki titanli beliladan 1t ga 2-10 kg gacha qo′shiladi. Xushbo′y hid beruvchi moddalar (aromatizatorlar) yaxshi hid bo′lishi uchun qo′shiladi. Ular har xil xushbo′y atir-upa kompozitsiyalarni, tabiiy (efir moylari) va sintetik moddalar aralashmasidan buket shaklida tayyorlanadi. Xushbo′y moddalardan 1t sovunga 5-15 kg atrofida qo′shiladi. Oksidlanishga qarshi moddalar buladi sovunlarni oksidlanish va yomon bo′lib qolishidan asraydigan moddalardir. to′yinmagan yog′ kislotalari oksidlanish natriysida sovunning hidi va rangi o′zgaradi. Oksidlanishga qarshi ishlatiladigan moddalar sifatida natriy silikat (Na2OnSiO2) limon kislotasi ishlatiladi. Qayishqoqlik moddalar (plastifikatorlar) sovunni mo′rtlikdan asraydi va uning plastikligi va elastikligini taminlaydi. Stabilizatorlar-xushbo′y moddalarning barqarorligini va sovun ko′pigining chidamliligini oshiradi. Oksidlanishga qarshi va sovunni qayishqoq qiladigan (plastifikator) preparatlar mavjud: bular ‹Антол П-2› va ‹Пластибол-9› tarkibi: - Антол П-2 natriy karboksimetiltselluloza, limon oksibenzoy kislotasining metil efiri, polietilenglikol ‹Пластибол-9›-dietanolamin, bor, benzoy, oksibenzoy va kislotasining natriyli tuzi.

Moylaydigan qo′shimchalar terini yog′sizlanishidan saqlaydi. Buning uchun lanolin- tozalangan jun yog′, spermatset-hayvon qlitserin va boshqalar ishlatiladi. Dizenfeksityalovchi qo′shimchalar sovunlarning antiseptik xususyatlarini kuchaytiradi. Bular: geksaxlorofen (gigiyenik sovun), fenol (karbal sovun), bor kislotasi (bolar sovuni). Profilaktik davolovchi moddalar teri kasalligiga qarshi ishlatiladi. Ularga xlorofilkarotin pastasi (‹Lesnoye› sovunni), xna (Gayane), oltin gugurtli selen (Sul senli sovun), berestinli deget (Degtyarlinsovun) kiradi. Tayyor mahsulotlarga qo′yoladigan DTS va texnik shartlar talablari sovunlar sifatining asosiy ko′rsatkichlardan biri yog′ kislotalaridan biri yog′ kislotalar miqdori. Sovunning mukammal mahsulotligini aniqlash uchun ‹sifat soni› ko′rsatkichi kiritilgan. Sifat soni – bu sovun bo′lagidan yog′ kislotalar miqdori. U quyidagi formula bo′yicha aniqlanadi: bu yerda: m- sovun bo′lagining og′irligi, g; Yo.k- yog′ kislotalar miqdori,%. Standart bo′yicha bolar sovuni va I-III guruh massasi 100g bo′lgan atir sovunlari uchun sifat sovun 75±1g, 80% li uchun 80±1g ga teng. Yog′ kislotalarining miqdoriga qarab sovun sifat sonini olishuchun sovun bo′lagining og′irligi to′g′rilanadi. Sovunning muhim ko′rsatkichlaridan bir yog′ kislotalarining titri hisoblanadi. Atir sovun uchun 36-41˚C bo′lishi lozim. Turning kamayishi sovunning eruvchanligini va sarfini ko′paytiradi. Atir sovunida erkin ishqor miqdori 0,1% gacha, Na2CO3 ning miqdori 0,3% gacha bo′lishi kerak. Sovun tarkibida erkin ishqor miqdorining ko′payishi terini quruqlashishiga va parchalanishiga olib keladi. Sovunlanmagan yog′ va boshqa moddalarning miqdori atir sovunda 1-2% bo′ladi. Atir sovunda shuningdek, natriy xlor miqdori ham chegaralanadi, 40,7% dan ortiq bo′lmasligi kerak. Aksholda, sovunning qayishqoqligi yomonlashadi, va mexanik ishlov berilgan sovun yuzasida yoriqlar paydo bo′ladi. Sovunning asosiy ko′rsatkichlaridan biri, uning suvli eritmadagi ko′pirish qobilyati hisoblanadi. Bu ko′rsatkich sovunni 0,5% li eritmasini silkitib aralashtirganda hosil bo′ladigan ko′pik ustunining balandligi bilan tasiflanadi. Atir sovun uchun ko′pikning boshlabg′ich hajmi kamida 300-350 ml bo′lishi kerak.

yog′ kislotalari o′rtacha molekulyar massasi. Yog′li aralashmadagi sovun quyidagi reaksiya bo′yicha hosil bo′ladi: RCOOH+NaOH↔RCOONa+H2O. 2RCOOH+Na2CO3↔2RCOONa+CO2+H2O. Og′irligi bo′yicha suvsiz sovunning chiqishi quyidagini tashkil etadi. Gm=RCOOH+Na-H. Suvsiz sovunning chiqishi sarflangan yog′ kislotalarning massasi quyidagi formula bo′yicha asoslanadi. Gm=(Mсч+Мн-1)·100/ Mсч=(269,5+23-1) ·100/269,5=108,1% Bu yerda: Mсч – aralash yog′ kislotalarining o′rtacha molekulyar og′irligi: Мн- sovun hosil qiladigan ishqorli metalning molekulyar og′irligi, Мн-23; 1-vodorodning atom massasi. 1t Atir sovun olish uchun yog′ kislotasining sarfi yo′qotilishi hisobiga ko′ra 3kg. Gсж=600+3=603 kg. Salomasning yog′ kislotasi: Cо^1=Gсж·Сс/100=603·10/100=60,3 kg. Texnik yog′ning yog′ kislotalari: Cт^1=Ссж·Ст/100=603·5/100=30,1 kg. C10-C16 sintetik yog′ kislotalarining fraksiyalari: C^1cж=Gсж·Ссж/100=603·15/100=90,4 kg. C17-C20 sintetik yog′ kislotalarining fraksiyasi: C^1ж=Gсж·Сж/100=60,3·20/100=120,6 kg. Distillyatsiyalangan paxta soapstokining yog′ kislotalari: C^1д=Gсж·Сд/100=603·50/100=301,5kg. Tovar sovunida atir sovun yog′ kislota quyidagicha: G=60·Gm/100=60·108,1/100=64,86% Sovun tuzilishida yog′ kislotasining sarflanishi uning massasi foiz hisobida quyidagini tashkil qiladi: Gжк=Мсч·100/Мсч+Мн-1=269,5·100/269,5+23-1=92,45% Tovar sovunida namlikning miqdori quyidagi formula bo′yicha aniqlanadi: Lм=100-(G+Oш+Ок+Н)=100-(64,86+0,17+0,4+1)=33,59%. Bu yerda: Oш va Ок – erkin gidrooksid va natriy karbonatning qoldig′i. Oш=0,17% va Ок=0,4% H- suvda erimaydigan cho′kindi va tuzning amaliy ko′rsatkichlarga asoslangan miqdori, H=1

Sovun pishirishda ishqorning aralash yog′lar va yog′ o′rnini bosuvchilarning nazariy hisobi quydagi ko′paytiruvchi asosida belgilanadi. Ш=Gсж·ЧНсч·Мш/56,1·100=603·207,8·40/56,1·100=89,3 kg. Bu yerda: Gсж-1t sovunga sarflanadigan miqdori yani yog′ kislotalarining miqdori kg ЧНсч- neytralizatsiya aralash yog′ kislotalarining o′ratacha soni Mш- ishlatiladigan ishqorning molekulyar massasi. Neytralizatsiyadagi aralash yog′ kislotalarining soni quyidagi formula bo′yicha aniqlanadi. ЧНсч=ЧНс·Сс+ЧНт·Ст+ЧНсж·Ссж·ЧНж·Сж+ЧНд·Сд/100= 200·10+204,5·5+255·15+197·20+200·50/100=207,8 Bu yerda: ЧНс, ЧНт, ЧНсж, ЧНж, ЧНд, - neytralizatsiyada salomasning, texnik yog′, sintetik va distillyatsiyalangan yog′ kislotalarning kislota soni Amalda sovun pishirishdan oldin ortiqcha ishqor (gidrooksid) va natriy karbonat juda ko′p miqdorda qo′shiladi. Sovundan ortiqcha ishqor sarfi 0,15-0,27 gacha hisob kitob uchun Ош=0,17% yoki 1,7kg/t deb olamiz. Bunda Ok=0,4% yoki 4 kg ni qabul qilamiz. Hisoblanganda kaustik sodadagi kalsiylashgan sodaning qoldig′i. Oш=Oк·0,76=0,4·0,76=3 kg/t. Sovun gidrooksidi va karbonat natriysini pishirilganda hisob kitob qilinayotgan chiqimni olish uchun karbonat yuvindisining chuqurligini alohida o′rnatish lozim. Sovun pishirish korxonalarining takidlashicha sovunni pishirish uchun qo′llaniladigan karbonat yuvindisining chuqurligi 80% deb qabul qilingan 20% kislota kaustik yuvindi hisoblanadi. Mahsulotli natriy karbonatning chiqishi sovun pishirilganda uning atir sovuni tashkil etadi va quyidagicha ifodalanadi. Кт=(Ш·0,80·f+Qk)·1,01/0,97=(89,3·0,80·1,33+4)·1,01/0,97=103kg. Natriy gidrooksidning chiqishi esa quyidagicha: Шт=(Ш·0,20+Oш1)·1,01/0,92=(89,3·0,20+1,7)·1,01/0,92=21,4 kg: 0,97 va 0,92 lar- natriy gidrooksid va natriy karbonat soda mahsulotlik tovarlarning o′lchovlaridan. 1,01 koeffitsient soda mahsulotlarining yo′qotilgan chiqimini ifodalaydi. Atir sovun pishirilganda soda mahsulotining umumiy chiqimi natriy gidrooksidda hisoblanganda quydagicha.

Ш=Кт/f+Шт=103/1,33+21,4=98,8 kg. Natriy karbonatning miqdori 350 kg/m^3 mustahkamligi 1297kg/m^3 bo′ladi. Va=Kт·0,97/350=103·0,97/350=0,285m^3. Natriy gidrooksid ishqorining miqdori 420kg/m^3 mustahkamligi 1345kg/m^3. Vк=Шт·0,92·1345/420=21,4·0,92·1345/420=63 kg. Natriy gidrooksid ishqorining hajmi: 1 3 Vк =Шт·0,92/420=21,4·0,92/420=0,046 m . Uglekislota gazini chiqishini ifodalanishi. Natriy karbonatning yog′li aralashnasini neytrallashtirilganda uglekislota gaz ajralib chiqadi. Atir sovun ishlab chiqarish uchun materiallar sarfi. 4-Jadval. Xomashyo 100t 1t Salomas yog′ kislotasi 60,3 6,03 Texnik yog′ kislota soni 30,1 3,01 SYok fraksiyasi C10-C16 90,4 9,04 SYok fraksiyasi C17-C20 120,6 12,06 Distillangan soapstokning yog′ kislotasi 301,5 30,15 Barcha yog′ kislotasi 603 60,3 Natriy karbonat 103 10,3 Natriy gidrooksid 21,4 2,14 Bug′ va suvning ajralishining hisob kitobi. Texnologik zaruriyatga asosan bug′ning ajralishi yoki chiqishi. Hisoblash atir sovunli sovunning 1 tonnasiga qarab hisoblanadi.

Tн=70˚C dan tk=115˚C gacha bo′lgan haroratda sovun qishirilganda yog′li kislotaning yog′ bilan yaniy bug′ bilan isitiladi. Yog′li kislotaning issiqlik sig′imi o′rtacha C=3,30 l/kg·k deb olinadi. Natriy karbonat ishqorining bug′ bilan qaynatilganda tн=70˚С dan tk=95˚C gacha bo′ladi. Ishqorning issiqlik sig′imi C=3,35 kDJ/kg·k ga teng. D2=Va·C(tk-tн)Ч/Jн=370,2·3,35(95-70)·1,05/1959=16,6 kg. bu yerda: Jн- bug′ning foydali issiqlik uzatilishi Jн=1959kDJ/kg; Ч=1,05. Natriy gidrooksid sihqorining bug′ bilan pishirilganda kereka bo′ladigan issiqlik miqdorining harorati C=3,18 kDJ/kg. Bug′ning chiqishi issiqlik yo′qolishi natijasida natriy karbonatga tasir qiladi. Issiqlik tasirining eng yuqori nuqtasi P=270m^2 ga teng. O′tkir bug′ning chiqishi qovurish qozoni qurilmasida aniqlanganda D=57kg ni tashkil etishi aniqlandi. Pishirilgan sovunni bug′latib qaynatgandan so′ng vakumli quritish shkafida tн-85˚C dan tk=110˚C haroratda qaynatiladi.