Respublikasining

RCOONa↔RCOO^-+Na⁺

Buning natijasida elektr maydoni hosil bo′ladi. ho′llangan matrial va kir sirtining elektr zaryadi bir xil va bir-biridan itariladi. Shu tufayli kir materialdan ajraydi va eritmaga o′tadi. Xuddi shu zaryad kirning mato yuzasiga qayta cho′kishiga va bir-biri bilan birlashishga to′sqinlik qiladi.

Texnologik sxemani tanlash va asoslash. Atir sovuning yog′li retsepturasi. Atir sovun retsepturasini tuzishda qo′yiladigan asosiy talab bu- quritish va mexanik ishlov berishdan so′ng uni yaxshi plastik holati taminlanishi kerak. Jumladan, natriy palmitan sovunga plastiklik, suvda yaxshi eruvchanlik va bir jinslilik bergani uchun atir sovun ishlab chiqarishdan tarkibida 30% gacha palmitin kislotasi bo′lgan mol yog′idan foydalaniladi. MDH va xorijiy mamlakatlarda qabul qilingan klasik oliy navli atir sovun yog′li retsepturasida 80-85% eritilgan mol yog′I (yog′ kislotalari titri 41-43˚) va 15-20% kokos moyi bo′ladi. Bu yog′lar tarkibida 20-22% stearin, 23-25% palmitin , 11-15% miristin va laurin, 35-37% olein kislotalari bo′lib, tayyor maxsulotni ishlatish xossalari va fizik-kimyoviy ko′rsatkichlarini yaxshilaydi hamda sovunga mehanik ishlov berishning qulay sharoitlarini hosil qiladi. Buday retseptura ekstra va 1 guruh sovunlarini ishlab chiqarishda qo′llaniladi. Atir sovunning boshqa guruhlarini ishlab chiqarishda klasik retseptura etalon sifatida ishlatiladi va bunga muvofiq mol yog′i va kokos moylari qisman yoki to′liq boshqa yog′lar bilan almashtiriladi. Jumladan, yog′li yadro sifatida o′simlik moylaridan olingan past titrli salomas (asosan tarkibida 22-25% palmitin kislotasi bo′lgan paxta moyi salomasi) I navli tiniq texnik hayvon yog′lari distillangan texnik hayvon yog′larining yog′ kislotalari ishlatiladi. Gidrogenlangan cho′chqa yog′lari (atir sovun retsepturasiga kiritiladigan, tarkibida 8% gacha linol va oz miqdorda linolen kislotalari, bo′lgan tabiiy cho′chqa yog′i 15-20% dan oshmagan holda ishlatiladi) kabi yog′li xomashyolar ishlatiladi. II va III guruh sovunlari retsepturasidagi kokos moyi SYok ning C10-C16 (C12-C16) fraksiyalariga almashtirilishi mumkin. Ekstra I guruh va bolalar sovunlariga sintetik yog′ kislotalari qo′shilmaydi. Atir sovunlarning yog′li retsepturasi 1-jadvalga berilgan.

Xomashy	Yog′ kislotalar miqdori %
	1-guruh Ekstra	II guruh	III guruh	Bolalar sovuni
Hayvon yog′lari	70-60	33-27	17-13	33-27
DYok	-	32-38	52-48	32-38
^SYok^C10^-C16	-	16-10	14-16	-
Kokos moyin yoki paxta moyi salomasi	13-17	6-8	3-5	13-17

Yog′ aralashmasini titri 31-41˚C bo′lishi kerak. Atir sovun asosini yog′ kislotalaridan tayyorlash jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat: karbonatli sovunlash, kaustik sovunlash, tuzlash, silliqlash, tindirish va atir sovun asosini to′kib olish. Karbonatli sovunlash. Qozonga hisoblangan 28-30% li soda solinadi. Qaynatish davomida yog′ kilotalari beriladi. Sovunli massa ketmasligi uchun, 20% li eritma holidagi 1-2% qo′shiladi. Hamma aralashmalar berilgandan so′ng, 1,5-2 soat davomida qaynatiladi. Karbonatli sovunlanish oxirida Na2 CO3 miqdorida 0,5% kam bo′lishi lozim. Kaustik sovunlash . bunda 40-44% li NaOH eritmasi kiritiladi. Agarda nazorat qaytishdan keyin (30 daqiqa davomida) ishqor-o′zgarmas, kaustik sovunlash tugagan hisoblanadi. Tuzlash NaCl eritmasi bilan o′tkaziladi, silliqlasj, tindirish neytral yog′lardan atir sovun tayyorlash usuli bilan bajariladi. Atir sovun asosini bilvosita uzluksiz usul bilan tayyorlash chet mamlakatlarning uskunalaridan neytral yog′larni kaustik soda bilan sovunlash, keyin sivun osti ishqoridan glitserinni ajratib olish usuli bilan o′tkaziladi. Hozirgi vaqtda ‹sharpiess› ‹Monsavon› ‹Gofman-Konstansa› ‹Alfa-Laval› ‹Massom› va boshqa uskunalar ishlatiladi. ЭЛМ liniyasida atir sovun asosiga ishlov berishning texnologik chizmasi. Atir sovun asosi (1) sovun yig′gichdan taminlovchi nasos (2) yordamida filtr (3) orqali taminlovchi idish (4) ga haydaladi. U yerdan meyorlovchi nasos (5) orqli issiqlik almashuv kolonkasi (6) ga yuboriladi. Bu yerda 80-85˚C dan 120-160˚C gacha isitiladi. Qizdirilgan sovun 0,5 MPa bosim ostida vakum quritish kamerasi (7) ga kelib tushib, forsunkalar orqali purkaladi. Kameradagi qoldiq bosim 15-40 mm sim. Ust. ga teng. Sovun qirindisi vakum ostida ishlaydigan ikkilamchi shnek-press (8) ga kelib tushadi. U yerda sovunli qirindi ikki marta zichlanadi, plastiklanadi, quritiladi, panjaradan siqilib chiqib, pichoqlar yordamida donalarga kesiladi. Sovunli vermishel bunker (19) ga yuboriladi. bug′ gazli aralashma birinchi siklonga borib tushadi, u yerda markazdan qochma kuch yordamidan va tezlik farqida sovunli chang ajralib, siklonning pastki qismiga o′tirib qoladi va shnek press (11) yordamida chiqarib yuboriladi. So′ngra bug′ gazli aralashma nazorat sikloni (12) ga uzatilib, u yerdan barometrik sovutgich (13) ga yuboriladi. Sovutgichda 14-16˚C li sovuq suv bilan aralashadi. Suv barometrik quvur orqali (15) qudduqqa oqib tushadi. Kondensatsiyalanmagan gazlar va havo kukun nasos (17) yordamida tomchi ajratgich (14) va tutgich (16) orqali so′rib olinadi.

Sovunli qirindi bunker (19) dan shluzli zatvor (20) orqali aralashtirgich shnek-press (21) ga kelib tushadi. U yerda hid beruvchi noddalar, bo′yoqlar bilan aralashtirib, zichlanadi, panjarada siqilgandan so′ng pichoq bilan kesilib, vermishel hosil bo′ladi. Vermishel transportyor (22) orqali ikki pog′onali vakum-press (23) ga uzatiladi. U yerda oxirgi ishlov beriladi va u yerdan to′rt qirrali brusok holida siqib chiqariladi. So′ngra sovun kesish mashinasi (24) ga borib sovun bo′laklari shamol purkash tuneli (25) da issiq havo bilan quritiladi. Sovunning yuzasida hosil bo′lgan qattiq qatlam shtamp tengligini oshiradi. Sovun ikki jilg′ali shtamp-press (26) ga uzatilishdan oldin oqimga ayirgich yordamida taqsimlanadi. Shtamplangan sovun o′raydigan avtomatdan o′tib qadoqlashga yuboriladi. O′ralmagan sovun ishlab chiqarishda ular shtamp-pressda keyin darhol qadoqlashga uzatiladi.