Respublikasi oliy va

jadval²⁵

“ALSKOM” sug`urta komaniyasining o’z mablag`lari manbasi tarkibi(2012-13 yillar 1 yanvar holatiga)

t/r	O’z mablag`lari manbalari	Hisobot davrining boshida		Mutloq farqi		%
		Yil boshida	Yil oxirida
1	Ustav kapitali(mln.so’mda)	3737,4	4595,9		858,5		122,97
2	Qo’shilgan kapital(mln.so’mda)	1235,3	1491,1		255,8		120,71
3	Zaxira kapitali(mln.so’mda)	691,2	752,6		61,4		108,88
4	Taqsimlanmagan foyda(mln.so’mda)	970,2	1010,4		40,2		104,14
5	To’lanuvchi xarajatlar va to’lovlar zaxirasi(mln.so’mda)	185	224		39		121,08
6	Maqsadli tushumlar(mln.so’mda)	0,10	0,10		-		100,00

Jadval ma`lumotlaridan ko’rinib turibdiki, 2013 yil 1 yanvar holatiga sug`urta kompaniyaining ustav kapitali 858.5 mln.so’mga oshirilgan, yoki 4595.9 mln.so’mni tashkil qilgan. Ustav kapitalining 2013 yil 1 yanvardagi miqdori yil boshiga nisbatan 122.97%ga oshgan. Xuddi shunday, qo’shilgan kapital miqdori ham 2013 yilning 1 yanavrida 2012 yilning 1 yanavriga nisbatan 255.8 mln.so’mga oshganligini kuzatamiz. Ya`ni, 2012 yil oxirida sug`urta kompaniyasining qo’shilgan kapitali miqdori yil boshiga nisbatan 120.71% ga

²⁵ www.alskom.uz.

oshib, 1491.1 mln.so’mni tashkil qilgan. Sug`urta kompaniyasining o’z mablag`larining qolgan manbalari bo’yicha ham o’sish mavjudligi kuzatilgan.

Avtonomiya, moliyaviy mustaqillik, leviridj, xususiy kapitalning manyovir qilish koeffitsentlarini hisoblash va tahlil qilish orqali sug`urta kompaniyasining moliyaviy barqarorligiga to’liq baho beriladi. 9–jadvalga qarang.

9. jadval²⁶ “ALSKOM” sug`urta komaniyasining moliyaviy barqarorligini

belgilovchi koeffitsentlar va ularning tahlili(2012 -13 yilllar 1 yanvar holatiga)

t/r	Moliyaviy barqarorlikning moliyaviy ko’rsatkichlari	Hisobot davrining boshida		Mutloq farqi	%
		Yil boshida	Yil oxirida
1	O’z mablag`larining manbasi(mln.so’mda)	6819,2	8074,2	1255	118,40
2	Balans valyutasi(mln.so’mda)	14193,7	18667,6	4473,9	131,52
3	Avtonomiya koeffitsenti	0,48	0,43	-0,05	90,03
4	Sug`urta zaxiralari(mln.so’mda)	6851,2	10180,9	3329,7	148,60
5	Sug`urta tashkilotining majburiyati(mln.so’mda)	523,3	412,5	-110,8	78,83
6	Moliyaviy mustaqillik koeffitsenti	0,52	0,57	0,05	109,22
7	Leviridj (Sug`urta zaxirasi/O’z mabalag`lari manbasi)	1,01	1,26	0,25	125,50
8	Tovar-moddiy zaxira(mln.so’mda)	221	326,5	105,5	147,74
9	Debitorlar(mln.so’mda)	584,3	572,4	-11,9	97,96
10	Pul mablag`lari(mln.so’mda)	795,4	1503,4	708	189,01
11	Xususiy mablag`ning manyovr qilish koeffitsenti(xususiy kapitalga nisbati)	0,23	0,30	0,07	126,75

O’z mablag`larining manbasi miqdorini balans valyutasiga bo’lish orqali avtonomiya koeffitsenti hisoblanadi. 2012 yilning 1 yanvarida avtonomiya

²⁶ www.alskom.uz.

koeffitsenti 0.48ni tashkil qilgan bo’lsa, 2013 yilning 1 yanvarida ushbu koeffitsent 0.43ga teng bo’lgan, yoki -0.5 koeffitsentga kamaygan. Avtonomiya koeffitsentining -0.5 koeffitsentga kamayishini asosiy sababi- sug`urta kompaniyaining balans valyutasini miqdorini jalb qilingan mablag`lar hisobiga oshishi hisoblanadi.

Moliyaviy mutaqillik koefitsenti, aksincha, 2013 yil 1 yanvarida 2012

yilning 1 yanvariga qaraganda 0.5 koeffitsentga oshganligini ko’ramiz. 2013 yilning 1 yanvarida sug`urta zaxiralarining miqdorini 2012 yilning 1 yanvariga nisbatan 148.6 mln.so’mga oshishi, nazarimizda, moliyaviy mustaqillik koeffitsentining oshishiga katta ta`sir ko’rsatgan.

Sug`urta zaxiralarining miqdorini 2012 yilning 1 yanvariga nisbatan 148.6 mln.so’mga oshishi leviridj miqdorini o’sishiga jiddiy tahsir ko’rsatdi. Leviridj miqdori 2012 yilning 1 yanvarida 1.01ga teng bo’lgan bo’lsa, 2013 yilning 1 yanvarida ushbu ko’rsatkich 1.26 koeffitsentni tashkil qildi.

Tahlil davrida xususiy kapitalning manyovrlilik koeffitsenti ham 0.7 miqdorga oshgan. Bunda tovar- moddiy zaxiralari hamda pul mablag`lari xususiy kapitalning manyovrlilik koeffitsentini oshishiga ijobiy ta`sir qilgan bo’lsa, debitorlik qarzlarining 11.9 mln.so’mga kamayishi hamda xususiy kapitalning

118.4 mln.so’mga oshishi salbiy ta`sir ko’rsatganligini taakidlash lozim.

Sug`urta kompaniyalarining moliyaviy holatga baho berishda moliyaviy tahlilning bir qancha usullaridan foydalanadi. Bunda, sug`urta kompaniyasining likvidlik (to’lov qobiliyati), moliyaviy resurslarning aylanishi tahliliy o’rganiladi. 10–jadvalga qarang.

Sug`urta kompaniyasining mutloq likvidlik koeffitsentini hisoblashda pul mablag`lari, qisqa muddatli moliyaviy qo’yilma summalarini qisqa muddatli kreditorlik qarzlar, qarzlar, sug`urta zaxirasi summalariga bo’linadi.

9. jadval²⁷ “ALSKOM” sug`urta komaniyasining mutloq likvidlik koeffitsenti

tahlili

t/r	Likvidlik koeffitsenti	Hisobot davrining boshida		Mutloq farqi	%
		Yil boshida	Yil oxirida
1	Pul mablag`lari(mln.so’mda)	795,4	1503,4	708	189,01
2	Qisqa muddatli moliyaviy qo’yilma(mln.so’mda)	1954,2	3295,6	1341,4	168,64
3	Qisqa muddatli kreditorlik qarzlar, qarzlar(mln.so’mda)	414,1	402,2	-11,9	97,13
4	Sug`urta zaxirasi(mln.so’mda)	6851,2	10180,9	3329,7	148,60
5	Mutloq likvidlik koeffitsenti	0,38	0,45	0,08	119,82

2012 yilning boshida mutloq likvidlik koeffitsenti 0.38 ni tashkil qilgan bo’lsa, 2012 yilning oxirida ushbu ko’rsatkich 0.45 ni tashkil qilgan, yoki 0.08 koeffitsentga oshgan. Xulosa qilib aytganda, sug`urta kompaniyasining mutloq likvidligini 0.08 koeffitsentga o’zgarishi, uning moliyaviy holatini yaxshilangan deb baho berishga asos bo’ladi.

Likvidlik koeffitsentlari ichida tezkor likvidlik darajasiga baho berish ham muhim o’rin egallaydi.11-jadvalga qarang.

Sug`urta kompaniyasining tezkor hamda likvidlik koeffitsentini hisoblashda pul mablag`lari, qisqa muddatli moliyaviy qo’yilmasi hamda qisqa muddatli debitorlik qarzi summalarini qisqa muddatli kreditorlik qarzlar, qarzlar, sug`urta zaxirasi summalariga bo’linadi. 2012 yilning oxirida sug`urta kompaniyasining tezkor likvidlik koeffitsenti 2012 yilning boshiga nisbatan 0.05 koeffitsentga oshgan, yoki 0.51 ni tashkil qilgan.

9. jadval²⁸ “ALSKOM” sug`urta komaniyasining moliyaviy barqarorligi tahlili

t/r	Likvidlik koeffitsenti	Hisobot davrining boshida		Mutloq farqi	%
		Yil boshida	Yil oxirida
1	Pul mablag`lari(mln.so’mda)	795,4	1503,4	708	189,01
2	Qisqa muddatli moliyaviy qo’yilma(mln.so’mda)	1954,2	3295,6	1341,4	168,64
3	Qisqa muddatli debitorlik qarzi(mln.so’mda)	584,3	572,4	-11.9	97.96
4	Qisqa muddatli kreditorlik qarzlar, qarzlar(mln.so’mda)	414,1	402,2	-11,9	97,13
5	Sug`urta zaxirasi(mln.so’mda)	6851,2	10180,9	3329,7	148,60
6	Tezkor likvidlik koeffitsenti	0,46	0,51	0,05	110,61

Likvidlik (to’lov qobiliyati) - sug`urta tashkilotining majburiyatlarini aktivlari bilan qoplash imkoniyatlari.

Sug`urta tashkilotining to’lov qobiliyatini mustahkamlash uchun ozod zaxiralarining miqdorini sug`urta operatsiyalarining hajmiga mos ravishda oshirib borish talab qilinadi. Xarakteri va dinamikasiga qarab sug`urta operatsiyalarining hajmi sifatida sug`urta mukofotlarining yoki bir necha yillarga to’g`ri keluvchi o’rtacha sug`urta qoplamalarining miqdori olinadi. Ayrim hollarda ayniqsa, hayot sug`urtasida texnik zaxiralar miqdori olinadi. Ozod zaxirani aniqlash uchun sug`urta tashkilotlarining umumiy aktivlari miqdoridan majburiyatlar miqdorini ayirib tashlaymiz. Farqning asosiy qismini sug`urta zaxiralari tashkil qiladi. Sug`urta tashkilotlarining moliyaviy holatlarining ayrim tomonlariga baho berishda ko’rsatkichlar guruhi tahlil qilinadi.

Tahlil ma`lumot manbaasi bo’lib sug`urta tashkilotlarining balansi va moliyaviy natija to’g`risidagi hisoboti hisoblanadi.

Moliyaviy holatni tahlil qilish uchun tahliliy balans tuziladi. Tahliliy balans moddalari aktivlar likvidlik darajasiga qarab guruhlanadi. Balansning passiv qismi majburiyatlar muddatiga qarab guruhlanadi. 12–jadvallarga qarang.

9.