Respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Go‘sht mahsulotlari va ular o‘rnini bosuvchilar


I nson oziqlanishida manba sifatida:

M UH I M :	CH EKLANADI :
Oqsil Òemir Rux Â1, Â12 vitaminlari	H ayvonlar yog‘ ida yog‘ navlari ko‘ p

Bu guruhga hayvonlar, parrandalar, baliq go‘shti, tuxum va ulardan qayta ishlangan mahsulotlar kiradi. Shuningdek, go‘shtning o‘rnini bosuvchilar — dukkakli o‘simliklar hosili: loviya, no‘xat, yong‘oq, kungaboqar. Bu guruh mahsulotla- rini oqsillar deb ham ataladi, chunki go‘shtlarda va ba’zi o‘simliklar hosilida oqsillar juda mo‘l. Inson ovqatlanishida hayvonlarning to‘laqonli oqsillari go‘sht va uning o‘rnini bosuvchi mahsulotlar, sut mahsulotlari qatorida asosiy manba bo‘lib xizmat qiladi. Ularda oqsillar 11—21 % ni tashkil qiladi.

2. 
   — I. Erbo‘tayev 1 7
   

Go‘sht mahsulotlari, parranda va baliqlarda yengil hazm bo‘ladigan temir moddasi bor. Ular B₁, B₂, B₆, B₁₂ va PP vitaminlariga boy. Shuni ayniqsa alohida aytib o‘tish joizki, bu guruh mahsulotlari birdan-bir B₁₂ vitamini manbayidir (bun- dan boshqa faqat dengiz o‘simliklaridagina B₁₂ bor, xolos). Temir moddasi va vitamin o‘rinlarini hech narsa bosolmaydi. Go‘sht mahsulotlari hayvon yog‘lariga juda boy bo‘ladi.
Go‘sht — O‘zbekistonda asosan qo‘y va mol go‘shti, shu- ningdek echki, ot, tuya go‘shtlari iste’mol qilinadi. Go‘sht mahsulotlari deganda xom holatdagi va pishirib ishlov berilgan boshqa hamma ko‘rinishlari: ot go‘shtidan tayyorlangan qazilar, yaxna go‘shtlar, kolbasa, sosiska va boshqalar kiradi. Maza kiritish uchun go‘sht tuzlanadi. Go‘shtdan o‘zbek pazandalari juda ko‘p xilma-xil ovqatlar tayyorlaydilar. O‘zbekistonda keyingi paytlarda kolbasa ishlab chiqarish ham ancha jonlandi. Ilgarilari kolbasa cho‘chqa go‘shtidan tayyorlanadi deb mahalliy xalq xarid qilmas edi, endi kolbasa, sosiska va boshqa mahsulotlar faqat mol go‘shtidan ishlanadigan bo‘ldi, sifati, ko‘rinishi ham yaxshilandi.
Markaziy Osiyo xalqlarida qadimdan ot go‘shti, ayniqsa, yosh toylar go‘shtidan qazi tayyorlash rasm bo‘lgan. Kuz payt- lari otlarni semirtirib so‘yib, bir necha xo‘jalik go‘shtini bo‘lib olishgan va qazini qishi bilan iste’mol qilishgan. Bizning kun- larimizda mutaxassis kishilar qishin-yozin qazi tayyorlaydilar, qazi bozorlari paydo bo‘ldi. To‘ylarda, ziyofat va gashtaklarda mehmonlarga tortilgan qazi yaproqlari dasturxonga ko‘rk bag‘ishlab turadi. Qazi tez eskirmaydi, aynimaydi. O‘rta Osiyoning issiq iqlimida o‘z xususiyatini yaxshi saqlaydi.
Umuman olganda, go‘shtdan turli xil taomlar tayyorlana- di. O‘zbek oshpazlari parranda go‘shtidan ham har xil ovqatlar pishiradilar. O‘zbekistonda bedana kabob ham mashhur. Qo‘y va mollarning jigar, buyrak, yuraklaridan ham yoqimli taomlar tayyorlanadi. Qo‘y so‘yilganda kalla solinadi. Ayniqsa, o‘pka go‘shti maqtovga sazovor. Respublikamizning ko‘p hududlarida o‘pkaga sut quyib pishiriladi va dasturxonga tortiladi. O‘zbekistonning ba’zi hududlarida o‘pkaga sut quyib pishirish usulini bilishmaydi. Katta qo‘y o‘pkalariga 10 litrgacha sut quysa bo‘ladi. Buning uchun qo‘y so‘yganda qassob o‘pkaning biron joyiga pichoq tekkizmasligi kerak, qizilo‘ngachdan puf-
1 8
laganda o‘pkadan havo chiqmasa, bu o‘pka butun bo‘ladi. Bu ish qanday qilinadi? Sut ilitiladi, mazali bo‘lsin deb biroz qo‘y yog‘i yoki sariyog‘ aralashtiriladi, murch, zira, tuz, qalam- pir qo‘shiladi. O‘pka sut bilan to‘ldirilgach, og‘zi mahkam bog‘lanadi va qozonga solib pishiriladi.
Qo‘y, mollarning jigar, buyraklarida oqsillar ko‘p bo‘ladi, yog‘ni erituvchi A vitamini ayniqsa mo‘l, biroq ularda xolesterin ko‘p.