Respublikasi oliy

Nereis (Nereis pelágica). Nereis dengizlarda keng tarqalgan ko'ptukli halqali chuvalchang. Tanasining uzunligi 15 sm ga yaqin bo'lib, old tomonidagi ikki bo'g'imi boshqa tana bo'g'imlaridan kengroq bo'ladi (12 —rasm). Bu bo'g'imlar bosh bo'limini hosil qiladi. Boshida ikki juftdan paypaslagichlari, mayda ko'zchalari va mo'ylov deb ataluvchi 4 juft o'simtasi bor. Boshining ostki tomonida og'iz joylashgan.
Nereisning tanasi 200 ga yaqin bir xil shakldagi halqalardan iborat. Har bir bo'g'imning ikki yonida bir juftdan kuraksimon o'simtalar


46


www.ziyouz.com kutubxonasi




joylashgan. Bu o'simtalar bir necha tutam tuklar bilan ta’minlangan. Shu tufayli nereis ko’ptukli haiqali chuvalchanglar sinfiga kiritiladi. Kuraksimon o'simtalar harakatlanish uchun xizmat qiladi. Shuning uchun ular parapodiylar (para —o'xshash, podiy—oyoq) deyiladi. Parapodiylar yordamida nereis suv tubida o'rmalab yuradiyoki suzadi. Nereis mayda hayvonlar va suv o'tlari bilan oziqlanadi.





12- rasm. Nereisning tashqi tuzilishi. A—gavdasining oldingi qismi, B — gavdasining keyingi qismi, 1 — paypaslagichlar, 2 —palpalar, 3 —og'iz yoni qillari, 4 —ko'zlar, 5,6 — boshning oldingi bo'g'imi, 7 —boshning keyingi bo'g'imi, 8 — 10 —parapodiysi, 11 —dum, 12 — dum mo'ylovlari, 13 —orqa qon tomiri, D — parapodiysi: 1 — orqa mo’ylov, 2 —parapodiyning orqashoxi, 3 —qillar tutami, 4,6 — parapodiyning qorin shoxlari, 5 —parapodiyning qorin mo'ylovi, 6—tayanch qillar.


Qum chuvalchangi (Arenicola marina). Qum chuvalchangi dengiz tubidagi qumga ko'milib yashaydi. Chuvalchang tanasi sirtidagi parapodiylar butunlay o'zgarib, tashqi ten o'simtalari shaklidagi jabralarni hosil qilgan. Jabralar juda ko'p mayda qon tomirlari — kapillyarlar bilan ta’minlangan. Jabralar orqali suvda erigan kislorod qonga o’tadi va karbonat angidrid gazi qondan suvga chiqariladi.

2. 
   Kamtuklilar (Oligochaeta) sinfi
   

Kamtukli halqalilar sinfining 3500 ga yaqin turi ma’lum. Ko’pchilik vakillari chuchuk suvlarda va tuproqda, ayrim turlari esa dengizlarda hayot kechiradi. Ularning bosh qismi kuchsiz rivojlangan, bosh o'simtalari va parapodiylari bo'lmaydi (13 —rasm). Tana bo'g'imlarida parapodiylari o'miga oz miqdorda tuklar rivojlangan. Tanasining o'rta


47
www.ziyouz.com kutubxonasi




qismiga yaqin joyidagi bir nechta bo'g'imida belbog'chasi bo'ladi. Kamtuklilar germafrodit, jinsiy sistemas! juda murakkab tuzilgan.
Kamtuklilardan hisoblangan yomg'ir chuvalchangi (Lumbricus terrestris) 8—15 sm uzunlikdagi hayvon, tuproqda in kavlab yashaydi, tuzilishi tuproqda harakat qilishga moslashgan. Bosh bo'limi konussimon bo'lib, hech qanday o'simtalar yoki sezgi organlariga ega emas. Har bir tana bo'g'imida parapodiylar o'miga 4 juftdan kalta tuklar bo'ladi.