Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Капитал бозори қуйидаги бозорларга ажратилиши мумкин:
–банк ссудалари бозори;
–облигациялар бозори;
–акциялар бозори.
Бозорларнинг ривожланиш даражаси бўйича таснифланиши
XX асрнинг 1980-йилларигача ривожланиш даражаси бўйича фақат мамлакатлар ажратиларди. Бироқ молия бозорларининг ривожланиши ва турли бозорларда қўйилмаларнинг риск даражасини тушуниш зарурати билан барча молия бозорларини икки гуруҳга ажратиш юзага келди:
–ривожланган бозорлар (developed markets);
–ривожланаётган, шаклланаётган бозорлар (emerging markets).

Шаклланаётган бозор

Шаклланаётган бозор деганда структура ўзгариши, ўсиши ва мураккаблашуви жараёнида бўлган молия бозори тушунилади.
Бозорларнинг ривожланган ва ривожланаётган турларга бўлиниши шартлидир, чунки иккита бир хил бозорни топиш ва уларнинг дефолт ҳолатида бир-бирига таъсирини баҳолашнинг имкони йўқ. Бироқ бундай фарқлаш зарур, чунки бу бозорлар воситаларига қўйилмалар киритиш рискини ҳеч бўлмаса тахминан аниқлаш керак бўлади. Ҳозирги пайтда бозорларни бўлиш, ажратишда фойдаланиладиган асосий мезонлар – ўртача жон бошига тўғри келадиган даромад даражаси (яъни аҳоли бойлиги) ва акциялар қийматининг ялпи ички маҳсулотга нисбати бўлиб, бу бозорнинг ривожланганлик даражасини кўрсатади. Бироқ у ёки бу бозорни ривожланган ёки шаклланаётган сифатида баҳолашга имкон берадиган миқдорий бўлмаган мезонлар ҳам бор.
Бозорни у ёки бу гуруҳга киритишни фақат бошқалар унга ишонадиган бозор қатнашчиси амалга ошириши мумкин. Бундай бўлишни турли пайтларда Халқаро валюта фонди (ХВФ), Халқаро молия корпорацияси, Standard & Poor's (S&P) компанияси амалга оширган. Бу айрим вариантлар фарқ қилишига олиб келган, айниқса, собиқ социалистик мамлакатларда маъмурий-буйруқбозлик тизими барбод бўлиши билан бу мамлакатларнинг кўпчилиги тезроқ суръатлар билан ривожлана бошлагани ва бир тоифадан бошқасига ўтганини ҳисобга оладиган бўлсак. Б.Б. Рубцов S&P услубияти бўйича бозорларнинг қуйидагича таснифини келтириб ўтган.


1.1-жадвал