Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Мукофот – опцион қиймати, опцион харидори сотувчига тўлайдиган сумма.
Юқорида келтирилган таърифдан келиб чиқадики, опционларнинг икки хил тури мавжуд: харидга опцион – опцион колл (ингл. call) ва сотувга опцион

• 
  опцион пут (ингл. put).
  

5.4-жадвал

Битимда харидор ва сотувчининг позицияси нуқтаи назаридан

опцион турлари

Опцион тури	Харидор позицияси	Сотувчи позицияси
Колл	Базавий активни харид қилиш ҳуқуқини қўлга киритади	Базавий активни сотиш мажбуриятини олади
Пут	Базавий активни сотиш ҳуқуқини қўлга киритади	Базавий активни харид қилиш мажбуриятини олади

Опцион колл опцион харидорига белгиланган муддатда базис активни ижро нархи бўйича харид қилиш ёки харид қилишдан воз кечиш ҳуқуқини беради.
Опцион колл харид қилиш инвестор келажакда базис активнинг нархи ўсишидан умид қилган ва келажакда базис активни харид қилишга ўз харажатларини олдиндан қайд қилишни истаган ҳолларда мақсадга мувофиқ. Опцион пут опцион харидорига белгиланган муддатда базис активни ижро нархи бўйича сотиш ёки уни харид қилишдан воз кечиш ҳуқуқини
беради.
Опцион пут харид қилиш инвестор келажакда базис актив нархининг пасайишидан умид қилган ва потенциал зиён миқдорини чегаралашни истаган ҳолларда мақсадга мувофиқ бўлади²⁶.
Баъзида опцион савдо қатнашчилари кўрадиган фойда/зиён графиклари ўзига хос шакли сабабли «клюшка» деб аталади: «клюшка»нинг асоси


²⁶ Финансовые рынки: электронный учебник [для студентов высших учебных заведений, обучающихся по направлению «Экономика» (уровень подготовки–бакалавр)] / подред.С.В.Брюховецкой, Б.Б. Рубцова. − М.: Финансовый университет / кафедра «Финансовые рынки и финансовый инжиниринг», 2013.
абсциссалар ўқига параллель, унинг «дастаги» эса абсциссалар ўқини 45 градус бурчакда кесиб ўтади.
Опцион колл ва опцион пут сотувчи ва харидорлари учун молиявий натижа боғлиқлиги графиклари қандай кўринишда бўлишини эслаш одатланмаганлик сабабли бироз қийин бўлади. Бу муаммони тезда ҳал қилиш учун ўз қўлларингизга қараш кифоя. Агар қўл кафтидаги тўрт бармоқ абсциссалар ўқига параллель деб тасаввур қилсак, кафтга перпендикуляр бўлган бош бармоқ «клюшка» дастаги унинг асосидан қайси томонда бўлишини кўрсатади. Агар кафтга ички томондан қарайдиган бўлсак, ўнг қўл опцион колл харидорининг позициясига, чап қўл эса – опцион пут позициясига ўхшаб кетади. Агар қўлларни айлантириб, уларга тескари томондан қарайдиган бўлсак, ўнг қўл – бу опцион колл сотувчисининг позицияси, чап қўл эса – опцион пут сотувчисининг позицияси бўлади.
Опцион харид қилиш вазият қулай келган ҳолларда базис активнинг ўзини харид қилишдан кўра кўпроқ фойда келтирадиган операция ҳисобланади.
Опцион бозори қатнашчиларидан ҳар бири базис активнинг келажакдаги нархи ҳақида ўз тасаввурларига эга бўлиб, шу сабабли бозорда турли страйклар билан шартномалар тузилади. Бундай шартномалар нархи ҳам турлича бўлади. Масалан, акциянинг жорий нархи 100 сўмни ташкил қилади, инвестор А 110 сўм страйк билан опцион пут харид қилади, инвестор Б эса – 120 сўм страйк билан худди шундай шартнома тузади. Кўриниб турибдики, шартнома муддатининг тугаш вақтига келиб, инвестор Б кўпроқ фойда оладиган ҳолатда бўлади, чунки у шартнома шартлари бўйича акцияни қимматроқ нархда сотиши мумкин. Шу сабабли 120 сўм страйкли опцион пут бўйича мукофот ҳам паст страйкли опцион мукофоти билан таққослаганда юқори бўлади.