Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Акциялардан ҳосилавий воситалар

Ўз фаолияти жараёнида компаниялар бирламчи қимматли қоғозларга (акциялар, облигацияларга) эгалик ҳуқуқини берадиган иккиламчи (ҳосилавий) молиявий воситалар чиқаришга мурожаат қилади. Жаҳон амалиётида улар қуйидагилар билан ифодаланади:
–имтиёзли ҳуқуқлар;
–варрантлар;
–эмитент опционлари;
–депозитар тилхатлар. Имтиёзли ҳуқуқлар
Имтиёзли ҳуқуқлар – белгиланган вақт даври давомида (халқаро амалиётда) белгиланган курс бўйича оддий акциялар янги чиқарилиши улушини харид қилиш ҳуқуқини берадиган қимматли қоғозлар.
ЁАЖ учун:
–акциялар харид қилиш имтиёзли ҳуқуқи – қонунчилик билан ёпиқ турдаги акциядорлик жамияти акциядорларига шу жамиятнинг бошқа акциядорлари томонидан сотиладиган акцияларни харид қилишга тақдим этиладиган ҳуқуқ. Бундай акциядорлар агар жамият низомида бу ҳуқуқни амалга оширишнинг ўзгача тартиби кўзда тутилган бўлмаса, учинчи шахслар олдида акцияларни акциядорларнинг ҳар бирига тегишли бўлган акциялар
миқдорига мутаносиб равишда учинчи шахсга таклиф нархи бўйича харид қилиш ҳуқуқига эга;
–ёпиқ турдаги акциядорлик жамияти низомида агар акциядорлар акциялар харид қилиш борасида ўзининг имтиёзли ҳуқуқидан фойдаланган бўлмаса, жамият унинг акциядорлари томонидан сотиладиган акцияларни харид қилиш борасида имтиёзли ҳуқуққа эга бўлиши кўзда тутилиши мумкин.
ОАЖ учун:
–очиқ обуна воситасида жойлаштириладиган қўшимча акциялар ва акцияларга конвертация қилинадиган эмиссион қимматли қоғозларни уларга тегишли бўлган ушбу тоифадаги (турдаги) акциялар сонига мутаносиб миқдорда харид қилиш ҳуқуқи.
Акциядорларнинг акцияларни харид қилиш имтиёзли ҳуқуқини амалга оширишида жамият акциядорларига қўшимча акциялар жойлаштириш нархи акцияларни бошқа шахслар ўртасидан жойлаштириш нархидан паст бўлиши мумкин, лекин 10% дан ортиқ эмас.
Имтиёзли ҳуқуқларнинг ижобий жиҳатлари:
–имтиёзли ҳуқуқлар қимматли қоғозларни имтиёзли нархларда сотиб олиш ҳуқуқини беради;
–имтиёзли ҳуқуқлардан фойдаланиш натижасида акциядорлик капитали структураси сақланиб қолади;
–имтиёзли ҳуқуқлар мустақил қимматли қоғозлар ҳисобланади ва фонд бозорида уларнинг амал қилиш муддати якунлангунга қадар муомалада бўлиши мумкин ҳисобланади.
Имтиёзли ҳуқуқларнинг амал қилиш муддати жуда қисқа: икки-уч ҳафтадан уч ойгача.
Жамият имтиёзли ҳуқуқларнинг амал қилиш муддати якун топмагунга қадар уларни харид қилиш имтиёзли ҳуқуқига эга бўлмаган шахсларга қўшимча акциялар ва акцияларга конвертация қилинадиган эмиссион қимматли қоғозларни жойлаштириш ҳуқуқига эга эмас.