Республикаи ӯзбекистон вазорати таълими олӣ ва миёнаи махсус донишгоҳи давлатии фарғона

7-МАВЗУ: ИТАЛИЯДА УЙҒОНИШ ДАВРИ АДАБИЁТИ.

Р
Мавзу бўйича таянч иборалар: Уйғониш; Данте; «Янги ҳаёт» тўплами; Петрарка; «Илоҳий комедия»; Лаура образи; Бокаччо; Новелла; «Декамерон».

ЕЖА:

1. 
   Умумий характеристика.
   
2. 
   Данте Алигpери.
   
3. 
   Петрарка.
   
4. 
   Боккаччо.
   

Мавзуда қуйидаги муаммолар қўйилади ва ёритилади: Европа Уйғониш адабиётини даврлаштириш муаммолари; Дантенинг «Илоҳий комедия»сининг ўзига хос хусусиятлари; Уйғониш гуманизми тушунчаси.

XIV аср ўрталарида Италияда феодал жамият негизида капиталистик алоқаларнинг таркиб топиши кенг миқёсдаги маданий ривожланишни бошланишга олиб келди. Бу харакатни Ренессанс (уйғониш)деб аташ қабул қилинган. Капиталистик ишлаб чиқаришнинг ватани бўлган Италияда бошланган бу харакат XV аср иккинчи ярмидан бошлаб Европанинг бошқа мамлакатларига тарқалди ва шахс эркинлиги ва инсоннинг табиий интилишларини ҳимоя қилувчи гуманистик харакат юзага келди.

Уйғониш даври гуманизми одамга янгича муносабатда бўлиш билан бирга, инсоннинг руҳий эркинлигига халақит берадиган барча тўсиқларни кескин рад қилади.
Феодализм маданияти анъаналари билан келиша олмаган Уйғониш даври вакиллари антик давр адабиёти ва санъатини зўр қизиқиш билан ўрганадилар. Улар ўзларининг илғор фикрларини асослаш ва келажакка ишонч билан қадам ташлаш учун антик даврнинг улуғ сиймолари ижодига мурожат қиладилар.
Уйғониш вакилларининг шахсини ўзини англаш учун олиб борган харакатларида уларни халқ ижоди, халқ донишмандлигига намуналарга бўлган қизиқиши катта ёрдам бўлди.

Ёдда тутинг! Европа Уйғониш адабиёти қуйидаги даврларга бўлинади:
XIV-аср-биринчи даври.
XV -аср-иккинчи (гуманизмнинг гуллаб яшнаган даври.)
XVI-аср-Ренессанснинг сўниш даври.

Италия Уйғониш даври адабиётини ўрганиш Флоренциялик машҳур адиб Дантpе Алигpери (1265-1321) ижодидан бошланди. У икки катта давр оралиғида яшаб ижод қилди. «… У ўрта асрнинг энг охирги ва шу билан бирга янги замоннинг энг аввалги шоири эди».

Данте XIII-XIV асрларда Италиянинг асосий маданий маркази бўлган Флоренцияда туғилди. У поэзияга эрта берилиб, лирик шеърларини Прованс шоирларининг Италиядаги издошлари таъсирида яратди.
Шоирнинг севгилиси Беатричега бағишланган шеърий тўплами «Янги ҳаёт» деб аталади (1283-1292) ва 30 та шеърни ўз ичига олади. Шеърлар хронологик тартибда жойлашган. Шеърларнинг мазмуни насрий ҳикоялар, фалсафий изоҳлар билан шарҳланади.
Шоир 9 ёшга кирганда ўзига тенгдош Беатричени учратади ва уни севиб қолади. Тўққиз йилдан сўнг улар яна учрашадилар. Қизнинг очиқ чеҳра билан таoзим қилиши шоирни ҳаяжонга солади. Ўша куни шоир туш кўради ва бу тушни биринчи сонетида тасвирлайди. Беатриче образи шоирни доимо илҳомлантиради. «Янги хаёт» Ғарбий Европа адабиётидаги биринчи автобиографик қисса ҳисобланади. Бунда Данте севган қалбнинг нозик руҳий кечилмаларини усталик билан таҳлил қила олган.
Данте Беатриче вафотидан сўнг илмий-фалсафий масалалар билан шуғулланади. 1307-1308 йиллари ўзининг машҳур «Зиёрат» трактатини яратади. 1305 йил роман тилшунослиги бўйича дастлабки тадқиқот - «Халқ нутқи ҳақида» деган рисолани ёзади.
«Илохий комедия» – Дантени дунёга машхур қилган асари. У ўз асарини «Комедия» деб атаган. Ўрта асрларда қайғу, ғам билан бошланувчи ва яхшилик, хурсандчилик билан якунловчи ҳар қандай асарни «Комедия» деб аташган. Асар ўрта аср диний-черков адабиёти таъсиридан ҳам холи эмас, (аллегория) символика. Асарда учрайдиган 9 рақами (9 кун, 9-осмон) шоир ҳаётидаги муҳим воқеалар билан боғлиқдир.
Асарга ёзувчи вафотидан сўнг Бокаччо томонидан «Илоҳий» сўзи қўшилган (Бадиий жиҳатдан юксак деган маoнода).