Respublika Ta'lim Markazi

3. Parchinlash va tunukasozlik asboblari

Tortqich va tutqich. Tortqich (1) parchin mix o‘tkazilgandan so‘ng parchinlanadigan qismlarni bir- biriga jipslash uchun ishlatiladi. Uning uchi parchin mix sterjeni kiradigan qilib parmalangan bo‘ladi. Parchin mix o‘tkazilgan birikmani tutqich (2) ustiga o‘rnatib bolg‘alab, kallaklashdan oldin tortqich bilan tortib jipslab olinadi.

Parchin mix turlari. Parchin mixlar materiali- ga va ishlatilish sohasiga qarab turli konstruksiyada tayyorlanadi. Ular sterjenining diametri 1 mm dan 37 mm gacha bo‘lgan yarim yumaloq kallakli (3); yashirin kallakli (2); yarim yashirin kallakli (1); yassi kallakli (4); konussimon kallakli (5); pistonsimon (6) ko‘rinishida bo‘ladi.

I

P



4

2

3

⁷

Bolg‘alash. Parchinlashda, ko‘pincha, kvadrat muxrali bolg‘alar (4) ishlatiladi.
Bukish moslamalari. Tunukasozlikda tunu- kalarni to‘g‘rilash, bukish, choklash kabi ishlar


Tutqich va ezgich. Tutqich (2) uchida parchin mix kallagiga mos sferik o‘yiqchasi bo‘lgan, bolg‘a- lash vaqtida kallakni ezilishdan saqlaydigan taglik tayanchdan iborat bo‘lib, sandon vazifasini o‘taydi. U tiskiga yoki maxsus tayanchlarga o‘rnatiladi. Qisqichning ish qismida parchin mix kallagiga mos o‘yiqchasi bo‘lib, xomaki bolg‘alash yo‘li bilan hosil Г Л qilingan kallakni
ezib (3), biriktiruvchi kallak hosil qilishda ishlatiladi.

if	—s				' '	//	WM
11	-—-	m		Ш	—	u	Ш

2

bajariladi. Bunda bolg‘alash ishlari yog‘och to‘qmoq bilan bajariladi. Metall bolg‘alar bilan bolg‘alashda tunukalar ezilib, iz hosil bo‘ladi, buyum sifati buziladi. ^ d)
T unukalarni qiyish, ularning qalin-yupqaligiga qarab dastaki va stul qaychilari bilan olib boriladi. Bukish ishlarini bajarishda qanday shaklga keltirilishiga qarab uchburchak (a), kvadrat (b), yumaloq (d) va boshqa turli xil moslamalardan ham foydalaniladi.

4. 
   Kavsharlash va payvandlash asboblari
   

Buyum tayyorlashda biriktirishning kavsharlash usulidan ham foydalaniladi. Kavsharlashda qismlar kavshar deb ataluvchi maxsus metall qotishmalar bilan ajral- maydigan qilib biriktiriladi.
Kavsharlash turli xil koviya (kavsharlagich)lar bilan bajariladi (70-rasm).

b)to‘g‘ri d) elektr
70-rasm. Koviya turlari.



Metall buyumlarni qizdirib payvandlash 2 xil usulda amalga oshiriladi.

1. 
   Metallni elektr yoyi yordamida qo‘lda payvandlash (71-rasm).
   
2. 
   G
   
   
   71-rasm. Elektr yoyi yordamida payvandlash 72-rasm. Gaz alangasida payvandlash
   
   uskunalari. uskunalari.
   
   
   az alangasida payvandlash (72-rasm).
   

5. 
   Metallga ishlov berish stanoklari
   

1. 
   P armalash stanogi. Chilangarlik o‘quv ustaxonalarida, asosan, stolga o‘matiladigan par­malash stanogidan foydalaniladi. Bu stanok tuzi- lishining soddaligi, ishlatilishining osonligi bilan boshqa stanoklardan farq qiladi.
   
2. 
   Frezalash stanogi. Frezalash stanoklarida gorizontal, vertikal va qiya yassi, shakldor yu- zalami shakllantirish, to‘g‘ri va vintsimon ariq- chalar va pazlar ochish, g‘ildiraklarda tishlar ke- sish, tashqi va ichki rezbalar ochish kabi ishlar bajariladi.
   

3. 
   Tokarlik-vintqirqish stanogi.
   

Tokarlik-vintqirqish stanoklari xilma-xil ishlarni bajarish uchun mo‘ljallangan. Bu stanoklarda sirtqi silindrik, konus- simon va shakldor yuzalami yo‘nish; silindrik va konussimon teshiklarni yo‘nib kengaytirish; tores yuzalarni yo‘nish; sirtqi va ichki rezbalar qirqish; teshiklar parmalash, zenkerlash va razvyortkalash; zagotovkalarni qirqib tushirish, qisman kesish va boshqa ishlarni bajarish mumkin.

4. 
   Jilvirlash stanogi. Jilvirlash stanok­lari, asosan, texnologik jarayonning oxirgi tozalab va pardozlab ishlov berish operatsi­yalarini bajarish uchun mo‘ljallangan.
   

5. 
   Pardozlash asboblari va pardoz materiallari
   

Jilvir qog‘oz. Jilvir qog‘oz bir tomoniga mayda qattiq minerallar yoki shisha- kukuni yelimlab yopishtirilgan ip mato yoki qog‘ozdan iborat bo‘lib, pardozlashda ishlatiladi (73-rasm).
Jilvir qog‘ozlar yirik va mayda donali bo‘lib, donalarning o‘lchamiga qarab quyidagicha raqamlanadi: 12, 16, 20, 24, 36, 60, 80, 100 120, 140, 170, 200, 280. Raqamlar ortib borishi bilanjilvir qog‘oz mayda donali bo‘lib boradi.
Metall buyumlarni silliqlashda yog‘och, plastmassa va metalldan yasalgan turli shakllardagi maxsus silliqlash moslamalari hamda jilvirlash mashinasidan foydalaniladi (74-rasm).

a) silliqlash moslamalari b) jilvirlash mashinasi
73-rasm. Jilvir qog‘oz. 74-rasm. Metall buyumlarni jilvirlash uskunalari.