|
Бадиий матн таҳлилида мустақил таълимга инновацион ёндашув
Ҳамид ЁДГОРОВ,
Ўзбекистон Республикаси ВМ ҳузуридаги Таълим сифатини назорат қилиш давлат инспекциясининг Сирдарё вилоят бўлими бошлиғи
This article describes for students how to build or create linguistic indexes by analyzing lingvopoetical items. Besides, in the article given some examples in field of creation linguistic indexes.
В данной статье объясняется для студентов, как делать правильно лингвистические индексы с применением метода лингвопоэтического анализа . Также, в статье имеются некоторые примеры в области создании и методы правильного структурирования лингвистического индекса.
Узлуксиз таълим тизимининг бош бўғини сифатида олий таълим тизимида ўқув фаолиятини модернизация қилиш масаласи бугунги кунда ўз ечимини кутаётган асосий масалалардан бири бўлиб қолмоқда.
Маълумки, ёш авлодни юксак ахлоқий ва нафосат руҳида тарбиялаш, уларда илмий дунёқарашни шакллантириш давр талаби эканлигини ҳаётнинг ўзи кўрсатиб турибди.
Янги давр кишини шакллантиришда бадиий асарга хос тасвирий воситалар, ўзига хос хусусиятлар ўқувчига тушунарли бўлган тақдирдагина унинг тарбиявий аҳамияти, таъсир кучи тўлиқ намоён бўлади. Бунинг учун эса бадиий асар тилини лисоний таҳлил қилмасдан туриб, кўзланган мақсадга эришиш қийин. Шунинг учун бадиий асарлар тилини таҳлил қилиш ҳам назарий, ҳам амалий аҳамият касб этади. Кейинги йилларда “Бадиий матннинг лисоний таҳлили” фанининг ўқитилиши талабаларнинг умумфилологик савиясини ошириш, матн таҳлили бўйича билимларини кучайтиришда аҳамияти катта бўлмоқда. Мазкур фан умумлашма хусусиятга эга бўлиб, у тилшунослик, адабиётшуносликдан олган билимларни янги илмий ва услубий босқичга кўтаради. Ўқув жараёнида қуйидаги вазифаларнинг бажарилишини тақозо этади:
Матн типлари ва турлари, уларни таҳлил қилиш методи ва принциплари билан таништириш.
Ҳар қандай матннинг у ёки бу функционал услуб талаблари асосида яратилган бўлишидан, бунда бадиий матннинг ўзига хос жиҳатлари борлигидан хабардор қилиш.
Тил бирликларининг лисоний ва услубий хусусиятларини фарқлай олишга ўргатиш.
4. Мазкур курс бўйича олинган назарий билимларни бадиий асардан танланган матн таҳлилида синаб кўриш.
Мустақил таълим талабаларнинг билим олишдан мақсадлари ва шу мақсадларга қандай эришишлари-мавжуд ўқув ресурсларидан фойдаланган ҳолда амалдаги ўқув дастурлари доирасидаги материалларни қандай ўзлаштиришлари бўйича мустақил қарор қабул қилишларини назарда тутади.
Талаба ўзи англаши ва ҳаракат қилиши, ўқитувчи эса, ўз навбатида, талабаларнинг тадқиқот олиб бориш кўникмалари, ўтилган материалларни янада чуқурроқ ўзлаштириш учун қўшимча маълумотларни излаб топиш қобилиятларини ривожлантиришга ундаши лозим. Талабаларни мустақил фаолиятни ташкил этишга ва уни бажаришга ўргатиш таълим самарадорлигини оширади.
Бадиий адабиёт тилини ўрганиш ва таҳлил қилишнинг ҳам назарий, ҳам амалий масалалари кўпдан буён филологларни қизиқтириб келади. Чунки муайян тил стилистикасининг ривожланишида миллий бадиий адабиёт тилининг аҳамияти каттадир.
Бадиий асар тилида кенг қамровли тил бирликлари -фонетик, лексик, грамматик ва мажозий воситаларни кузатиш мумкин. Шу билан бирга, ижодкорнинг сўз бойлигидан ўзига хос тарзда фойдаланиши, морфологик шакллар ва синтактик қурилмаларни танлаши ва бошқа жиҳатларида ёзувчининг индивидуал услуби ҳам юзага чиқади.
Бадиий матнни лисоний таҳлил қилишда қатор тамойилларга таяниб иш кўриш мумкин. Жумладан, “Бадиий матннинг лингвистик таҳлили” фани бўйича “Луғавий бирликлар ва уларнинг матн шакллантириш имкониятлари” мавзусини ўрганишда қуйидагича ёндашиш мақсадга мувофиқ бўлади. Ўқитувчи ана шундай тамойиллардан бири - лисоний бирликлар индексини тузишни талабаларга мустақил топшириқ сифатида бериши мумкин.
Бунинг учун талаба бадиий матннинг лингвопоэтик таҳлили жараёнида асардаги лисоний бирликларнинг индексини тузиб чиқиши керак бўлади. Бунинг учун дастлаб, асардаги энг кўп қўлланилган, асар бадиияти учун характерли бўлган бирликлар (масалан, иборалар, синонимлар, антонимлар, эпитетли бирикмалар, метафора, метонимия, окказионализмлар бўлиши мумкин) аниқланади. Кейин алифбо тартибида териб чиқилади. Бу ёзувчининг (шоирнинг) лисоний маҳоратини ёритишда фактик материал вазифасини ўтайди. Масалан, моҳир сўз санъаткори Эркин Воҳидовнинг шеъриятида қўлланган юзлаб ибора, халқ мақоллари, кўчма маъноли сўзлар, синонимлар, антонимлар ва омонимлар индексини қуйидаги тарзда тузиб чиқиш мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |
