Respublihasi

5.k. Potenxial mantiqiy elementlardan tuzilgan vibratorlar

Birvibrator — yakka impulsli generator, tormozlangan multivibrator. Kirish qismiga yakka impulslar seriyasini berilsa, birvibrator chiqish qismida impulsni beradi.

Mantiqiy VA-INKOR elementida boshqarilgan birvibrator sxemasini (5.5-rasmga qarang) avtotebratgichli multivibrator sxemasidan ham olish mumkin (5.1-rasm), faqat bunda R2, C2 va VD2 lar olib tashlanadi, xolos. Birvibratorlarda impulslarning generatsiyasi jarayoni avtotebratgichli multivib- rator jarayoniga o‘xshash bo‘ladi.

5.6-rasmda birvibratorning ishlash prinsipini tavsiflovchi ossillogrammalar keltirilgan.

5.5-rasm. PME „VA-INKOR“ asosidagi birvibratorning prinsipial sxemasi.

Birvibrator bitta turg‘un va bitta vaqtinchalik turg‘un holatga ega. Ishga tushiruvchi impuls kelgunicha, DD1 mantiqiy element yopiq va U_chiq1 mantiqiy „1“ ga teng (5.6-

rasmga qarang). DD1 elementning bunday holatini uning

kirish qismiga R1 qarshilikni ulab (unchalik katta bo‘lmagan qarshilik) ta'minlanadi. Mantiqiy element DD2 biror kirish qismiga berilgan katta kirish kuchlanishi hisobiga ochiq. Bunda C1 kondensator razryadlanadi.

87

t₁ vaqt birligida sxemaning kirish qismiga manfiy impuls berilsa, DD2 element yopiq holatga o‘tadi va uning chiqish

qismidagi kuchlanish mantiqiy „1“ga erishadi. Ushbu musbat sakrash U_chiq2 kuchlanishi C1 kondensator orqali DD1, elementning kirish qismiga berilib, uni yopadi. U_chiq1 kuch-

lanish mantiqiy „0“ darajagacha kamayadi. Bunda C1

kondensator zaryadlanadi, uning plastinalaridagi kuchlanish ortadi, R1 qarshilikdagi U_chiq1 kuchlanish kamayadi. U_chiq1=U_bo‘s bo‘lganida (t=t₂) birvibratorlarda o‘tish bo‘lib, avtotebranish multivibrator kabi bo‘ladi. (5.6- va 5.4- rasm-

lardagi vaqt diagrammalariga qarang). huning bilan impuls shakllanishi tugaydi va birvibrator boshlang‘ich turg‘un ho- latiga o‘tadi.

xemaning vaqtinchalik turg‘un holatiga o‘tish vaqtini kondensatorning zaryadlanish vaqti orqali aniqlanadi.

^zar

 G  R

impuls kengligini sozlashni kondensator zaryad-

lanish vaqti _zar orqali amalga oshiriladi.

5.6-rasm. PME li birvibratorning ishlash prinsipi uchun ossillogrammalar.
88

t_i = yuzdan birlargacha, sekund.

Ishga tushuvchi impuls — umumiy shinaga qisqa tutashuv

yoki past daraja t_{zap min} > t_i (t_{zap min} > 2·_{ber me}, ushbu seriyasida DD1 va DD2 ulab-uzilishi lozim.
Birvibrator impulx kengligini hixoblaxh

PMEli birvibratorda impuls kengligi quyidagi formuladan aniqlanadi:

U ¹ U ⁰  U

 ( R R

1
^ti IM chiq

) G1  ln

chiq chiq R

;

^U bo‘s

U  I ⁰

 R ^, I ⁰  I

^{, bunda U} kir

^{ 0 ,} I ⁰

 1 mA ^.

R kir

kir kir

kir

Multivibratorning me'yorida ishlashini ta'minlash uchun quyidagi shart bajarilishi kerak: U_R < U_bo‘s, demak, qarshilik

R ning yuqori qiymati cheklanadi. Bunda

0

I
kir

 1 mA

(seriya

K155 uchun) R qarshilik 1  1,3 k dan ortiq bo‘lishi lozim.

89

4. 
   HODLOVCHI QURILMA. ANALOG-RAQAMLI (ARO‘) VA RAQAM-ANALOGLI O‘ZGARTIRGICHLAR (RAO‘)
   

Axborotni raqamli ishlov berishda izlanayotgan hamma qiymatlar diskret shaklda — raqamli kod ko‘rinishida beriladi. Agarda izlanilayotgan qiymat uzluksiz funksiya (analogli signal) ko‘rinishida berilsa, bunda uni raqamli ko‘rinishga o‘zgartirish lozim. Bunday o‘zgartirishni diskret vaqt birligida bajarish mumkin, demak, vaqt diskretlanishi intervali (T₀)

beriladi, so‘ng funksiya qiymati ushbu vaqt birliklarida

aniqlanadi (6.1-rasmga qarang). Funksiyaning bu qiymatini tanlov deyiladi. o‘ng ushbu tanlovlar raqam kodiga o‘zgar- tiriladi. Bunday diskretlash uslubini vaqt bo‘yiGha diskretlash deyiladi. Diskretlash intervali qanchalik kichik bo‘lsa, funksiya shunchalik aniq tasvirlanadi. Lekin T₀ kichik qiymatlari

uchun katta xotira hajmi va hisoblash mashinasining tezkor-

ligi talab etiladi. Ko‘pincha, T₀ ni Kotelnikov teoremasini qo‘llab, diskretlash davrini spektral tasnif f (t ) ga bog‘lab aniqlanadi:

T₀ 

1 _,

2  f_v

bu yerda f _v — shu f (t ) funksiyaning yuqori chastota spektri.

Umumiy holda, o‘zgartiriladigan funksiyaning vaqt

intervali qiymati kuchlanish yoki toklar ko‘rinishida bo‘lishi mumkin.
f (t )

t
6.l-rasm.

90

1.