Respublihasi

Potenxial mantiqiy elementlar axoxidagi multivibratorlar

Tranzistorda tuzilgan multivibratorlarda chastota va tebra- nishlar davrini aniqlovchi o‘tkinchi jarayonlar operatsion ku- chaytirgichlarda mantiqiy elementlarda o‘xshashdir. Ular struktura jihatidan ham quyidagi sxema bo‘yicha: ikki tranzistor umumiy emitterli sxemada yoki 2LE man etish VA-INKOR, YKI-INKORlar ketma-ket ulanadi. Multivibrator ikki turg‘un holatga ega: birinchi ME (mikrosxema) yopiq, boshqasi ochiq va aksincha. Multivibrator chastotasini vaqt belgilovchi RC- zanjir parametrlari aniqlaydi.

Multivibratorlar quyidagi rejimlarda ishlashi mumkin:

• 
  avtogeneratorli;
  
• 
  kutuvchi;
  
• 
  sinxronlash rejimi, multivibrator ishlashida sinxronlash tashqi generator orqali.
  

Potensial mantiqiy elementlardan YOKI-INKOR, VA- INKORlar multivibratorlarni qurishda qo‘llanilishi mumkin, quyi kirishli elementlardagi ishlatilmaydigin kirish qsimlari birlashtiriladi, lekin bunda kirish sig‘imi ortadi va kirish qarshiligi kamayadi. Yoki ularni VA-INKOR elementi uchun

+E_p, YOKI-INKOR elementi uchun esa — E_p (umumiy shinaga) ulanadi.

5.1-rasmda VA-INKOR elementlaridan tuzilgan multi- vibratorning prinsipial sxemasi keltirilgan. Impulsning vaqtiy shakllanishi va pauzasini vaqt doimiysi bilan kondensator

orqali aniqlanadi:

^zar1 <sup> G1  R1

(</sup> _zar2  G 2  R2 ^{), tezlatgich}

^{diodi orqali razryadlanadi.} _zar1  G1  r_VD1 ⁽ _{zar 2}  G 2  r_{VD 2} ^).

C1 kondensatorning zaryad zanjirini ko‘raylik. DD2 ele-

ment mantiqiy bir holatida bo‘lganida C1 zaryadlanadi, bunda

„1“, DD1-element mantiqiy «0» holatida. Elementning umu- miy shinasi va DD2 ning chiqish qismi orasida E.Y.K ko‘rinishidagi elektr modeli sifatida namoyish etish mumkin (5.2-rasmga qarang).

83

5.l-rasm. PME „VA-INKOR“ asosidagi multivibratorning prinsipial sxemasi.

Bu yerda

^Rc′′_hiq — element-

ning mantiqiy „1“, qarshiligi

E ^ manbaning E.Y.K. K155 se-

riyasi uchun

^En  3,5 V,

^Rc^hiq ^

 100  600 .

Kondensator C1 zanjirining

zaryadi:

E_n^

dan E.Y.K. ele-

mentning chiqish qarshiligi orqali

DD2 ^Rc_hiq , kondensator C1 va

5.2-rasm. DD2 elementining

mantiqiy "1" dagi modeli.

rezistor R1 orqali E.Y.K. E ^ ga. DD2 elementining ulab-uzi- lish momentida „1“, uning chi-

qish kuchlanishi U_{chiq DD2}= 3,5 V (K155 seriyasi uchun) DD1 ning kirish qismiga beriladi, chunki kommutatsiya davri U_C1-=0, bunda DD2 elementining chiqish kuchlanishi U_{chiq DD1}

„0“ V ga kamayadi.

Multivibratorda birinchi vaqtinchalik turg‘un holat (DD2 da mantiqiy „1“ holat, DD1 da „0“). C1 kondensatorning

84

5.S- rasm. DD2 elementining mantiqiy "0" holatidagi modeli.

zaryadlanishi bilan DD1 kirish qismidagi kuchlanish kamayadi va ma'lum bir vaqtda bo‘sag‘a darajasiga erishadi: U_to‘y

(U_to‘y  1,5 V seriya K155

uchun), bunda DD1 mantiqiy

„1“ holatiga o‘tadi va DD2 ele- mentini mantiqiy „0“ holatiga o‘tkazadi. Natijada sxemaning ikkinchi vaqtinchalik turg‘un holatiga o‘tadi. Kondensator C1 bu holatda razryadlanadi, C2 kondensator zaryadlanadi. C1 zanjiri razryadlanishi DD2 ele-

mentining mantiqiy nol holatida.

DD2 ning chiqish qismi va umumiy shina oralig‘ini quyidagi elektr modeli orqali ifodalash mumkin (5.3-rasmga qarang).

Bu yerda

^Rc^hiq

— elementning mantiqiy „0“ holatidagi

chiqish qarshiligi, E manba E.Y.K. K155 seriyasi uchun E

 0,20,3 V,

^Rc^hiq

 100 .

C1 kondensator razryadlanganida E.Y.K. manbayi sifatida zanjirda U_C1 (U_C1  E = 3,5 V). Kondensator razryad zanjiri

+U_C1 dan

^Rc^hiq

orqali E.Y.K. chiqarishi E  va dioidning to‘g‘ri

qarshiligi (R1>>r_VD1), ular parallel ulangan.

Kondensator razryadi tezda o‘tadi, chunki C1 razryad

vaqti kichik (r_VD1), shuning uchun keyingi ulab-uzilish uchun U_kirDD2 = U_bo‘s. xema yana birinchi vaqtli turg‘un holatiga o‘tadi. 5.4-rasmda multivibratorning ishlash ossillo-

grammalari keltirilgan.

Multivibratorning impulx kengligi va pauzaxini hixoblaxh

Multivibratorning PMEdagi sxemasi uchun impuls kengli- gi quyidagi formuladan aniqlanadi:

₁ U ¹ U ⁰  U

^{ti  (R1  R} kir <sup>) G1  ln kir kir R1 .

U</sup> bo‘s

Multivibratorning PMEdagi sxemasi uchun pauza kengligi quydagi formuladan aniqlanadi:

85

U ¹ U ⁰ U

chiq
t_p  (R2  R¹

) G 2  ln

chiq chiq R2

U

bo‘s


chiq
immetrik sxema uchun R1=R2, C1=C2 va R >> ^R1

bo‘lganidan quyidagini hosil qilamiz:

U ¹ U ⁰  U

t_i  t<sub>p

 R G  ln</sub> chiq chiq R _;

U

 I

0
^UR kir
 R ^;

bo‘s

I ⁰  I

bo‘lganida^{U  0}, ^{I 0}

 1 mA _.

kir kir

kir

kir

Multivibratorning normal ishlashini ta'minlash uchun

^UR ^{ U} bo‘s

shart bajarilishi lozim, demak, R qarshilikning

yuqori chegarasiga cheklash qo‘yiladi.

Bunda

0

I
kir

 1 mA

(K155 seriya uchun) qarshilik R esa

11,3 k dan aniq bo‘lmasligi lozim.

Integral tarkibidagi multivibratorlar mavjud: 218FФ1(2)— sathni moslashtirishni jalb etadi, K218FФ1 — nochiziqli teskari aloqali sokin uyg‘otishni ta'minlaydi.

t

t

t

t
5.4-rasm. PME asosidagi multivibratorning ishlash ossillogrammasi.

86