Respublihasi

Analog-raqamli o‘zgartirgich. Axoxiy taxniflari va parametrlari

ARO‘ — analogli signalni raqamli ko‘rinishga (raqamli kod) o‘zgartirish qurilmasi. ARO‘ — chiqish qismidagi ra- qamli signal ikkilamchi so‘z ko‘rinishida yoki impulslar ketma-ketligi EHM shinasida yoki mikroprotsessor tizimida. Analog signalni raqamli kodga o‘zgartirishning ko‘pgina uslublari mavjud. Ko‘pincha, analogli signal oraliq shaklga o‘zgartiriladi (vaqt signali kengligi yoki chastotaga), u raqamli ko‘rinishda o‘lchashga nisbatan qulay. o‘ng oraliq ko‘rinishi etalon bilan taqqoslanadi, ko‘rilayotgan holat uchun bu taktli generator U_t chastotasi, o‘lchanilayotgan t_k vaqt intervalidagi

impulslar sonini hisoblagich hisoblaydi. Lekin hamma tildagi

ARO‘—CHKO‘Glarda ham signalning oraliq ko‘rinishi o‘zgartirilmaydi ARO‘—CHKO‘Glarda analogli signal etalon signali bilan taqqoslanadi (takt intervali yoki stabillovchi kuchlanish bilan).

ARO‘— CHKO‘G asosiy tasniflari:

• 
  aniqligi;
  
• 
  o‘zgartirish vaqti (tezkorligi).
  
• 
  kirish signalining dinamik diapazoni;
  
• 
  kirish qarshiligi R_kir;
  
• 
  chiqish qarshili R_chiq.
  

94

Aniqlik kirish so‘zlarining razryadlar soni bilan aniqlanadi.

10 razryadli CHKO‘G 0,1 %, 12 razryadli CHKO‘G 0,01

%, nisbiy xatolikka ega. O‘zgartirish vaqti (tezkorligi) bu ikkilangan so‘z (kod)ni o‘lchanayotgan kuchlanish U_i ning berilganidan so‘ng olinishi. CHKO‘Gning turli xildagi

turlarida o‘zgartirish vaqti sekundning o‘ndan bir bo‘lagidan to yuz mikrosekundgacha ekan. Kirish signalining dinamik diapazoni minimal va maksimal qiymatlari orqali quyidagicha aniqlanadi:

G
_{D } ^Ukir max _,

^Ukir min

bu yerda U_{kir max} — CHKO‘G kirish kodining maksimal qiymatiga mos; U_{kir min} — chiqish kodining kichik razryadi darajasi. CHKO‘G ning kirish va chiqish qismlari (har bir razryad uchun)

R_kir va R_chiq qiymatlari bilan tavsiflanadi.

6.3.1. ARO‘ parallel komparatorlarda

6.6-rasmda ARO‘ning sxemasi (parallel komparatorlarda) tasvirlangan.

DA₁

6.6-rasm. Parallel komparatorlarda analog-raqamli o‘zgartgich.

7 — A.A. Xoliqov ⁹⁵

ARO‘ kirish qarshiligini oshirish va komparatorning kirish signalini manbadan ajratish uchun buferli kuchaytirgich, OO‘PT (OKO‘T) qaytargich rejimida 100 % li teskari aloqali sxema yig‘ilgan. Bunda R_kir juda katta va R_chiq juda kichik

bo‘ladi.

Tayanch kuchlanishi U_tayanch — manba kuchlanishni bo‘luvchi pretsizion qarshiliklarda, parametrik yoki elektron

kuchlanish stabilizatori, DA₁, DA₂, DA₃ larning noinvertir- lovchi kirishiga ulanadi.

Komparatorning invertirlovchi kirishiga buferli kuchaytir- gichdan kirish signali beriladi. Komparatorning kirishida:

U_kir > U_tayanch da komparator chiqishida mantiqiy „1“ signali shakllanadi;

U_kir < U_tayanch da komparator chiqishida mantiqiy „0“ signali shakllanadi.

Chiqish signali uchun U_kir = 0,6U_tayanch sxemada chiziq- larning mantiqiy holati va chiqish kodi ko‘rsatilgan.

Mantiqiy sxema yordamida komparatorlarning holati ikki- lamchi raqamli kodga aylantiriladi. Ularning qiymatlari kirish signaliga proporsional bo‘ladi (6.1-jadvalga qarang).

6.l- jadval

ARO‘-chiziq holatlari va uning kirixh kodining kirixh xignaliga bog‘liqligi

Kirish signallari	A	B	C	D	b1	b2
U  U tayanch	1	0	1	0	1	1
^1U  U  ^3U 2 tayanch i 4 tayanch	0	0	1	0	1	0
^1U  U  ^1U 4 tayanch i 2 tayanch	0	1	1	1	0	1
U  ^1U i 4 tayanch	0	1	0	0	0	0

6.3.k. ARO‘ razryadlararo kodlaxh

ARO‘ning ushbu turini ARO‘ ketma-ket yaqinlashuvli

yoki ARO‘ ra+ryadlararo taqqoslash deyiladi. 6.7-rasmda

96

6.7-rasm. ARO‘ razryadlararo kodlash sxemasi.
ARO‘ razryadlararo kodlash sxemasi keltirilgan. Qurilmaning asosini ketma-ketlik yaqinlashuv registri (KKYAR) tashkil etadi. Uning ishlash algoritmi quyidagicha: TIG har bir impulsi bo‘yicha KKYAR ketma-ket katta razryadidan boshlab, Q chiqishida mantiqiy „1“ ni shakllantiradi, u boshqarish kirish qismiga kelayotgan komparatorning chiqish qismida yoki o‘zgarmaydi, yoki mantiqiy „0“ signaliga almashtiriladi. 6.8-rasmda ARO‘ razryadlararo kodlanishning vaqt diagrammalari keltirilgan.

t₀ vaqt birligida „MYCK“ signali bo‘yicha KKYAR statik registr chiqish qismida, R triggerlarda DD_3.1, DD_3.2, ..., DD_3.n bajarilgan kod yoziladi Q_n ning katta razryadida u faqat „1“ ni tashkil etadi. Ushbu kod RAO‘

yordamida U_0RN1 kuchlanishga o‘zgartiriladi. DA kompara- torining chiqish qismida qurilmaning kirish kuchlanishi bilan taqqoslanadi. Agarda U_0RN1 > U_kir bo‘lsa, kompa-

^{7— A.A. Xoliqov} 97



6.8-rasm. ARO‘ razryad bo‘yicha kodlash vaqt diagrammalari.
ratorning chiqish qismida — birlik signali, U_0RN1 < U_kir

da esa nol signali shakllanadi.

ignal „MYCK“ signali bilan bir vaqtda Q₀ kichik razryad DD₁ siljish registrida GTI frontida mantiqiy „1“ signal yoziladi. Ushbu signal 2I DD_2.1 mantiqiy elementidagi ulab- uzgichni ochadi va komparatorning chiqish signali DD_3.1 R triggerning kirish qismiga beriladi. Agarda U_0RN1 > U_kir bo‘lsa, DD_3.1 trigger qayta tashlanadi va KKYAR chiqishida

„0“ kodi shaklllanadi. Aks holda (U_0RN1 < U_kir) trigger

DD_3.1 KKYAR chiqishida „1“ kodi katta razryadli bo‘lib qoladi.

TIGning keyingi fronti DD₁ yozilgan kodni chapga suradi. Natijada, mantiqiy „1“ signali (Q₁) birinchi raz- ryadga suriladi va DD_3.2 triggerni joylashtiradi. KKYAR chiqish qismida kod shakllanadi, Q_n-1 razryadda birlikning RAO‘ chiqishida esa kuchlanishning yangi U_0RN2 qiyma- tini hosil qiladi. Ushbu kuchlanish U_kir bilan taqqoslanadi. Mantiqiy bir birlik signali faqatgina Q₁ chiqishidagi DD₁ registrda mavjudligidan komparator chiqish signali fa-

98

qatgina DD_3.2 triggerning R kirish qismiga ta'sir etishi mumkin. Agarda U_0RN2 > U_kir bo‘lsa, DD_3.2 qayta tash- laydi; agarda U_0RN2 < U_kir bo‘lsa, trigger joylashtirilgan holatda qoladi.

TIG keyingi impulsi DD₁ da yozilgan kodni chapga siljitadi va jarayon mantiqiy „1“ Q_n katta razryadga (DD₁ registrda) erishmagunicha avvalgidek davom etadi. Bu holda

TIG impulsi bo‘yicha DD₁ registrida nol belgilanadi va o‘zgartirish jarayoni tugaydi. Qidirilayotgan chiqish kodi

KKYR chiqish qismida hisoblanadi.

Keltirilgan algoritmdan ma'lum bo‘ladiki, o‘zgartirish uchun kerak bo‘lgan impulslar soni ARO‘ chiqish kodi razryadiga teng, ya'ni o‘zgartirish vaqti quyidagiga teng:

t_s  b T_RPP ^,

bu yerda b — ARO‘ razryadi.

O‘zining soddaligi va tezkorligi munosabati bilan ushbu turdagi ARO‘ keng qo‘llaniladi.

3.