Respublihasi

Tranzixtorli birvibrator, ixhlaxh prinxipi, oxxillogrammalari

Kutish rejimidagi multivibratorni birvibrator deyiladi. Funksional belgisiga qarab, birvibratorga boshqacha nomlar ham beriladi: tushuncha tizim, tormozlangan multivibrator, bir taktli relaksator kipp-rele va boshqalar. Lekin nomidan qat'iy nazar, birvibrator musbat teskari aloqali to‘g‘ri bur- chakli impuls shakllantiruvchi bitta turg‘un va bitta vaqtli turg‘un holatga ega impuls.

Uyg‘otuvchi impuls kelishi bilan, birvibratorda to‘g‘ri bur- chakli impuls shakllanadi, u birvibratorni turg‘un holatidan vaqtinchalik turg‘un holatiga o‘tkazadi. Vaqtinchalik turg‘un holatining vaqtini vaqt belgilovchi zanjir aniqlaydi. Vaqt doimiysi zanjirini o‘zgartirib, impuls kengligini keng oraliqda o‘zgartirish mumkin. huning uchun ham, berilgan kenglikka va amplitudaga ega bo‘lgan hamda va impulsni berilgan vaqt birlgiga kechiktirish uchun keng qo‘llaniladi.

Avtotebranishli multivibratordan birvibratorni, agarda uni vaqtinchalik turg‘un holatida yopiq ushlab, uni emitterli, aloqali turg‘un holatiga aylantirilsa (3.13- rasmga qarang), hosil qilish mumkin. Birvibrator quyidagicha qo‘llaniladi. xema ikki kaskadli, tranzistorli kuchaytirgichdan iborat bo‘lib, kaskad-

lararo aloqa G₁ kondensator yordamida, boshqasi emitter qar- shiligi R_e umumiy qarshilik bilan amalga oshiriladi.

S.lS-rasm. Birvibratorning prinsipial sxemasi.

5. 
   — A.A. Xoliqov ⁶⁵
   

Turg‘un holatida VT1 tranzistor yopiq, VT2 esa ochiq va u to‘yingan rejimda bo‘ladi, shuning uchun R_b qarshilik

quyidagicha tanlanadi:

R_b  h_21e  R_k2

va bunda VT2 baza toki

tranzistorni to‘yintirishga yetarli bo‘ladi. VT2 tranzistorning emitter toki hisobiga R_e umumiy qarshilikda kuchlanish

U_e  I_e2  R_e

pasayishi 3.13-rasmda belgilanganidek hosil

bo‘ladi, VT1 yopiq va I_k1=0. Kuchlanish bo‘luvchining pastki

elkasida R₁ — R₂ kuchlanish pasayishi ^{U R}₂ bo‘ladi. Quyidagi

U_e  U_R2

da VT1 tranzistor bazasiga emitterga nisbatan

musbat kuchlanish U_be1 beriladi, qaysiki uni yopadi. Bunda G

kondensator kuchlanish U_c  E_k U_e gacha zaryadlanadi;

agarda U_be hisobga olinmasa, G kondensator zaryadlanishi quyidagi zanjirlarda amalga oshiriladi.

Tok manbayi +E_k orqali R_e qarshiligi va VT2 tran- zistorning emitter-baza oralig‘i, G₁ R_k1 qarshiligi orqali va tok manbayi —E_k ga.

3.14-rasmda birvibratorning vaqt diagrammalari kelti-

rilgan. Birvibratorning kirish qismiga t₁ vaqt birligida manfiy qutbli uyg‘otuvchi impulsni, tranzistorni yopadigan kuchla-

nishdan ortiqroq amplitudada

^U kir

• 
  ^U be1
  

berilsa, VT1 tran-

zistor ochila boshlaydi va uning kollektorida qandaydir mus- bat ortishni hosil qiladi.

G kondensatorda kuchlanish birdaniga o‘zgarmasligi uchun bu musbat kuchlanish VT2 tranzistorning bazasiga beriladi va uni yopadi. Bunda I_e tokini kamayishi hisobiga I_e2 tok

^va R_o‘

qarshiligidagi kuchlanish pasayishi kamayadi va buning

natijasida VT1 tranzistorning ochilishiga olib keladi. Ushbu regenerativ jarayon tojsimon ortib, VT2 tranzistorni to‘liq yopish bilan tugallanadi. Kollektor kuchlanishi manba kuch-

lanishi E_k gacha kamayadi va VT1 to‘yinish holatiga keladi. VT2 tranzistorining yopiq holatini G kondensator kuchlanishi

bilan ta'minlanadi, chunki chap plastinasi endi VT1 to‘yingan tranzistor orqali VT2 tranzistorning emitteriga ulanadi va U _be2  U_c  0.

Birvibratorning bunday holati vaqtiy turg‘un bo‘lib, endi

kondensator G quyidagi zanjir orqali qayta zaryadlanadi: tok manbayi +E_k orqali R_e qarshilik va VT1 tranzistorning

66

^Ukir



^Uke to‘y^+Ue
^Ub2

^Uchiq

U_m

^Ikb0^·Rk2
—E_k

S.l4- rasm. Birvibratorning kuchlanish vaqt diagrammasi.

emitter-kollektor orqali, kondensator G, R_b2 qarshilik orqali va manbayi —E_k va undagi kuchlanish, natijada VT2 tranzistor bazasida kuchlanish pasayadi. t₂ vaqt birligida bu kuchlanish nol holga erishsa, VT2 tranzistor ochiladi va

sxemada o‘tkazish — regenerativ jarayon vujudga keladi. Natijada birvibrator avvalgi boshlang‘ich turg‘un holatiga qaytadi.

VT2 tranzistorning kollektorida impuls kengligi shakl- lanishi, uyg‘otuvchi impuls berilishidan, to vaqtinchalik turg‘un holati tugashigacha, multivibrator avtotebranish hola- tidagidek bo‘ladi:

t_i  0, 7  R_b G.

Birvibratorning qayta tiklanish vaqti:

t_tik  3  _zar  3 G  (R_k1  R_e) .

Birvibratorning normal ishlashi uchun uyg‘otuvchi impuls takrorlanish davri quyidagicha bo‘lishi lozim:

T  t_i  t_tik .
67

Birvibratorning chiqish qismidagi impuls amplitudasining qiymati quyidagicha aniqlanadi:

.
_{U } E_k  R_k2

^Rk2 ^{ R}e

Birvibratorning bipolyar tranzistorlardagi boshqa turlari- ning tranzistorni yopish va ishlash mexanizmi ko‘rib chiqil- gan. Birvibratorning kirish va chiqish qismlari musbat teskari aloqaga bog‘liq emasligi sababli, uyg‘otish va yuklama ulanish o‘tkinchi jarayonning katta-kichikligiga ta'sir etmaydi.

68

3. 
   POTENSIAL MANTIQIY ELEMENT