Respublihasi

3-§. Elektrovoz va elektr poyezdlarning rivojlanixhi

1932-yilda birinchi bor, elektrovoz Kavkaz elektrlashtirilgan temiryo‘lida Xashuri bekatidan Zestafoni bekatiga yuk ortilgan poyezdni olib keldi. Bu yo‘lning uzunligi 63 km bo‘lib, uram dovonidan oshib o‘tishga to‘g‘ri kelar edi. Uning balandligi 29 % (1 km masofaga 29 metr balandligi to‘g‘ri keladi) va eng kam burilish radiusi 150 m ga teng edi.
Ilgari bu yo‘llardan yuk poyezdini uchta yoki to‘rtta parovoz qo‘shilib, asta-sekinlik bilan dovondan olib o‘tar edi. Yuk va yo‘lovchilarni tez tashish uchun dovonni elektrlashtirish kerak bo‘lgan. Biroq bu ishlarni bajarishga ancha vaqt talab etilgan.
Birinchi bor Rossiya olimlari G. O. Graftio va G. D. Dubemir Kavkaz temiryo‘li tuzilishini va iqtisodiyotini o‘rganib, yo‘llarni elektrlashtirish g‘oyalarini ilgari surdilar. Bunda katta elektr toki ishlab chiqarish imkoniyatlari ko‘zda tutilgan edi.
Elektrotexnika sohasi bo‘yicha G. O. Graftio Kavkaz temir- yo‘lining eng og‘ir tog‘ dovoni olxino—Karaklis uchastkasini elektrlashtirish loyihasini ishlab chiqdi. Rus olimi I. V. Romanov Gatchinada osma elektrlashtirilgan yo‘lni ishlab chiqdi va juda katta loyihani amalga oshirib, Moskva— . Peterburg oralig‘idagi masofani elektrlashtirib, poyezdlar harakatini 150—200 km/soatga yetkazdi.
1932-yilning asosiy vazifalaridan biri — uram dovonini elektr- lashtirish to‘liq bajarildi. Iyul oyida esa Xashuri deposiga Amerikadan sotib olingan sakkizta elektrovozdan ikkitasi keltirildi, qolganlari esa yil oxirida keldi. Ular C10 ( uram, 10-seriya) deb belgilandi. 2-avgust kuni magistral elektrovozlarga ikkita vagon ulanib, yangi qurilgan yo‘lda tekshirib ko‘rildi. Ikki hafta o‘tgandan
14
so‘ng bu temiryo‘lning ochilish marosimi bo‘lib o‘tdi. C10—03 magistral elektrovoziga yo‘lovchilar tashish vagoni ulanib, unga yo‘l quruvchilari va Tbilisi shahridan kelgan mehmonlar tashrif buyurdilar.
hu vaqtga kelib «Dinamo» korxonasida ДM3—340 (Д —
«Dinamo», M — o‘zgarmas tokda ishlaydigan, 3 — elektrovoz) tortuv elektr motori ishlab chiqarildi. Kolomen korxonasi esa tar- kibning mexanik qismini tayyorladi. «Dinamo» korxonasida birinchi bor elektrovoz muhandis X. Y. Bistritskiy qo‘l ostida yig‘ilib, unga va Cc11-01 nomi berildi. 1932-yil noyabr oyida
himoliy temiryo‘lga va kelgusi yilning boshida Xashuri deposiga elektrovozlar kela boshladi (4-rasm). 1933-yilda yana 17 ta elektrovoz Cc11 yig‘ildi. Ularning bir nechtasidan uram dovonida foydalanildi, qolganlari esa Perm deposiga jo‘natildi. 1934-yilda yana uchta Cc seriyali elektrovoz chiqarildi. Keyinchalik BЛ19, undan keyin esa BЛ8, BЛ10, BЛ60, BЛ60^k va BЛ80 tipidagi elektrovozlar chiqa boshladi.
1938-yilgacha chiqarilgan BЛ19 tipidagi elektrovozlar soni 124 ta. Ko‘p qismlari yig‘ish davrida zamonaviylashtirilgan bu elektro- vozlar temiryo‘llarda ko‘p vaqt xizmat qildi.