Respublihasi

37-§. Elektr tarkibi detallarini defektoskop yordamida tekshirish

Zamonaviy asboblar yordamida tarkibning asosiy qism va detallarini tekshirish uning xavfsiz harakatlanishini ta'minlaydi.
Tarkib detallariga va qismlariga ziyon yetkazmasdan fizik holatini buzmagan holda, material xossalarining xususiyatini saqlagan holda tekshirish har xil defektoskoplar yordamida bajariladi.
Amaliyotda keng tarqalgan tekshirishlarda ultratovush, nur, magnit kapillari, elektr magniti va boshqalar qo‘llaniladi. Bu usullar bilan metall yuzida va payvandlangan joylarida darz ketish, metall ichida g‘ovak va har xil qoldiqlar, metallning bo‘shashib qolgan joylari aniqlanadi. Bundan tashqari, detallarning o‘lchovini aniqlashda, quvurlari devorining qalinligini o‘lchashda, metallning qattiqligini, kimyoviy yo‘l bilan tarkibini aniqlashda, shuningdek, tarkibining bir xil bo‘lish-bo‘lmasligini va metallga naklep yo‘li bilan ishlov berilganda yo‘l qo‘yilgan kamchiliklarni aniqlashda yordam beradi.
Metall qatlamining butligini defektoskop yordamida tekshiriladi. Metall qoplamasini va metall qalinligini o‘lchaydigan asbob tolshinomer deyiladi.
Detallarning butligini aniqlash uchun ularda kamchiliklar paydo bo‘ladigan joylarini va kamchiliklarining kelib chiqish sabablarini aniqlash lozim. Detallar ichida kamchiliklar paydo bo‘lishi natijasida (g‘ovak, po‘kak va boshqalar) tez ishdan chiqishi mumkin. Metallning ichki va tashqi yuzida darz ketish hollarini magnit kukuni (magnitlangan detallarda), elektr magniti va ultratovushlar yordamida aniqlanadi.
37.1. Magnit yordamida tekshirish. Magnit yordamida tek- shirish amalda keng qo‘llaniladi. Bunda detall magnitlanadi va yuziga sepilgan metall kukuni darz ketgan joyda qora ipga o‘xshab chizilib turadi, bu esa yoriq borligini ko‘rsatadi, so‘ng detal magnitsizlantiriladi. Bunday tekshiruvlar juft g‘ildiraklar va ularning o‘qi, ressoralari, tishli g‘ildiraklar, elektr mashinalarining o‘qlari va boshqa detallarda o‘tkaziladi. Magnit yordamida tekshirish ikki xil: quruq va namlash yo‘li bilan amalga oshiriladi. Quruq yo‘l bilan tekshirilganda ko‘pincha metall yuzi tekis bo‘lmasligi mumkin, shuning uchun metallning yuzi bolg‘alani- shi, quyma va shtampovka qilinishi kerak. Bunda metall yuziga

152
quruq magnit (metall) kukuni sepiladi va detal magnitlanadi (bunda qaysi tok uzatilishining farqi yo‘q).

Namlash yo‘li bilan ko‘pincha metallning silliqlangan va sayqal- langan yuzalarida darz ketish hollari aniqlanadi. Buning uchun kukunli suyuqliklardan foydalanish kerak. Kerosin quyilgan idishga metall kukuni aralashtirilib solinadi, bunda darz ketgan yuzalarida (joylarida) metall kukuni tizilib turishi yoriq borligini ko‘rsatadi. Ortiqcha oqib tushadigan suyuqlikni yig‘ish uchun detal tagiga idish qo‘yiladi.
Lokomotiv depolarida va ta'mirlash korxonalarida detallarda darz ketish hollarini aniqlash uchun har xil defektoskoplardan foydalanilmoqda: aylana bo‘ylab tekshiradigan ДFS va ДFK defektoskoplari, egarsimon ДMK va ДFC defektoskoplari, o‘zgaruvchan tokda ishlaydigan ДFH va boshqa defektoskoplar mavjud.
37.k. Yog‘-bo‘r yordamida tekshirish. Bunday tekshirish amalda keng qo‘llaniladi va har xil detallarning darz ketish holla- rini tez va arzon aniqlash mumkin. Detal yog‘li idishga solib yog‘lanadi, so‘ng toza qilib artiladi va yuziga bo‘r surtib qo‘yila- di, agar detalning yuzida yoriqlar bo‘lsa, uning ustida tezda qora chiziqlar paydo bo‘lishi yoriqlarini ko‘rsatadi. Bu holatni tezlashtirish uchun surtiladigan yog‘ idishga kerosin qo‘shiladi.