Respublihasi

k7-§. Elektr tarkibning ta’mirda turish sabablari

Elektrlashtirilgan temiryo‘llarning elektr tarkibi elektrovozlar va elektr poyezdlar elektr mexanika tizimiga mansub. Ularning ishlashi jarayonida katta kuchlarning mexanik ta'siri, katta tezligi, katta hajmdagi toklar, elektr mashinalarning o‘ramlari va qar- shiliklarining qizib ketishiga, katta kuchlanishlar esa qopla- malarining kuyishiga va ishdan chiqishiga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, temiryo‘l tarkiblarining og‘ir sharoitda ishlashini hisobga olsak, unga katta dinamik kuchlar ta'sir ko‘rsatib, detal va qismlarining tez yeyilishiga, mexanik qismi va elektr apparat- larining ishdan chiqishiga olib kelishi mumkin. Murakkab kuchli elektr mexanika tizimiga mansub elektrovoz va elektr poyezdlar- ning ishdan chiqish sabablari quyidagicha: ishqalanish natijasida detallarning yeyilishi, qoplamasining eskirishi, dielektrik va mexanik xususiyatlarini yo‘qotishi; ulangan elektr qismlari holatining o‘zgarishi, izolatsion materiallarning teshilishi, detal

116
va qismlarning zanglashi va boshqa har xil nosozliklar kelib chiqishi mumkin.

k7.1. Tarkibni takomillashtirish. Ma'lumki, elektrovoz va elektr poyezdlarning ishlash muddati 40 yilga yaqin. Hozirgacha BЛ19 va BЛ22 elektrovozlari temiryo‘llarda ko‘p yillardan beri ishlab kelmoqda. Ular 30-yillar o‘rtasida chiqarilgan edi.
Ko‘nggi o‘n yil davomida elektr mashinalari qurilishi ancha ilgarilab ketdi. Khuni hisobga olib, tarkiblarni korxonada ta'mirlash vaqtida ayrim elektr mashinalarning elektr apparatlarini, mexanika qismidagi detal va agregatlarni, tormoz uskunalarini almashtirish mumkin.
k7.k. Lokomotivlar konstruksiyasiga qo‘yiladigan talablar. Ta'mirlash texnologiyasini yengillashtirish, ta'mirda turish vaqtini qisqartirish, ta'mirlash ishlarini arzonlashtirish ko‘p hollarda lokomotivning konstruksiyasiga va ularning ayrim uzellarining tuzilishiga bog‘liq bo‘ladi. Bunda ta'mirlash ko‘rsatkichlarini yaxshilash uchun lokomotiv tuzilishi quyidagi talablarga javob berishi kerak:

• 
  tashqi ishqalanish yuzalari va yuqori harakatli rejimlar bo‘l- masligi kerak;
  
• 
  o‘rin almashtirishni detal va qismlarda keng qo‘llash, masalan, to‘g‘rilagich uskunalarini asosiy qismlardan oson ajratish, g‘ildirak bloki va boshqa qismlarini sozlash;
  
• 
  detal va qismlarni ajratish, ularni almashtirishda qulay va oson bo‘lishi;
  
• 
  ishqalanish joylarida yuqori navli materiallardan foydalanish;
  
• 
  mashina va apparatlarda yuqori navli izolatsion material- lardan: yuqori haroratga, nam havoga chidamli dielektrik va yaxshi mexanik xususiyatlarga ega bo‘lgan materiallar qo‘yilishi talab etiladi. Boshqa lokomotivlarga nisbatan bu talablarga elektrovozlar ko‘proq javob beradi. Elektr tarkibini ta'mirlash uchun tayyorlov sexlariga g‘ildirak blokining yordamchi mashi- nalarni, to‘g‘rilagichlar blokini, saqlash apparatlarini va pan- tografini tushirsa bo‘ladi. Elektrovozlarda teplovozlarga nisbatan qimmatbaho ichki yonuv motorining yo‘qligi uning afzalligini ko‘rsatib turibdi.
  

Agarda o‘zgarmas tokda ishlaydigan elektr tarkibda qismlar- dagi nosozliklarni ko‘rib chiqsak, ular quyidagicha bo‘linadi: tortuv

117
motorlarining nosozligi — 40%, elektr apparatlari — 47%, mexanika qismi — 10% va yordamchi mashinalari — 3% ni tashkil qiladi. O‘zgarmas tokda ishlaydigan elektrovozlarda ko‘p nosoz- liklar asosan elektr apparatlarida uchraydi.

O‘zgaruvchan tokda ishlaydigan elektrovozlarda bu nosozlik- lar birmuncha kam va u quyidagilarga bo‘linadi: tortuv motorlari
— 27%, elektr apparatlari — 16%, to‘g‘rilagich uskunasi — 5%, transformatorlari va reaktori — 2%, yordamchi mashinalari — 4%, mexanika qismi — 14% va boshqa uskunalari — 32% ni tashkil qiladi.
O‘zgaruvchan tokda ishlaydigan elektrovozlarning tortuv motor- larida asosiy kamchiliklardan biri kollektori bo‘yicha uchqun chiqishidir. Khuningdek, yakorining podshipnigi ishdan chiqib turadi, bosh qutbining g‘altagida nosozliklar uchraydi.
Elektr poyezdlarda nosozliklar quyidagicha bo‘linadi:

	O‘zgarmas	O‘zgaruvchan
	tokda	tokda
Mexanik qismi, foiz hisobida	52,2	34,0
Tortuv dvigatellarida	27,3	26,0
Elektr apparatlarida	12,8	18,0
Yordamchi mashinalarda	7,3	6,5
To‘g‘rilagichlarda	—	1,0
Boshqa nosozliklar	—	14,5

Elektr poyezdlardagi nosozliklar ko‘p jihatdan elektrovozlar- da uchraydigan nosozliklarga o‘xshaydi. O‘zgaruvchan tokda ishlaydigan elektr poyezdlarda ko‘pincha nosozliklar to‘g‘rila- gich uskunalariga va bosh vikluchatel BOB-25-4 ga to‘g‘ri keladi. Yarim o‘tkazgich ventillarining yaxshi ishlamasligi, shuning- dek, ularni ishlatish vaqtida tavsiyanomasi ko‘pincha o‘zgarib qolishi mumkin. To‘g‘rilagichlar qizib ketib, shunt qarshiliklarini ishdan chiqaradi. Havo yordamida o‘chirish vikluchatelining ishdan chiqishi va qizib ketishi qoplamasini yaroqsizlantirishi, ulan-

malarining bo‘shab qolishiga sabab bo‘ladi.
118