Respublihasi

GAZ BILAN PAYVANDLASH VA GAZ

11. 
    ALANGASIDA MATERIALLARGA ISHLOV BERISH TEXNOLOGIYASI JIHOZLARI
    

1. 
   GAZ ALANGASIDA ISHLOV BERISHDA ISHLATILADIGAN ASHYOLAR
   

k.1.1. Gaz alangaxida ixhlov berixhda ixhlatiladigan axhyolarning klaxxifikatxiyaxi

Gaz alangasida ishlov berishda ishlatiladigan ashyolar asosan metall va nometall ashyolarga bo‘linib, quyidagicha klassifikatsi- yalanadi (2.1.1-rasm).

Payvandlash simi







k.1.1-raxm. Gaz alangasida ishlov berishda ishlatiladigan ashyolarning klassifikatsiyasi.

k.1.k. Payvandlaxh ximi

Gaz bilan payvandlashda payvandlash simi qo‘shimcha ashyo sifatida ishlatiladi.
GOST 2246-70 «Payvandlash po‘lat simi ga ko‘ra payvand sim 0,3; 0,5; 0,8; 1; 1,2; 1,4; 1,6; 2; 2,5; 3,0; 4; 5; 6; 8; 10 va 12
mm diametrda ishlab chiqariladi. Sim og‘irligi ko‘pi bilan 40 kg ga boradigan o‘ram tariqasida ishlab chiqariladi.
GOST 2246-70 kimyoviy tarkibi turlicha bo‘lgan po‘lat simlarning quyidagi 77 ta rusumini ishlab chiqishni nazarda tutadi:

1. 
   tarkibida 0,12% gacha uglerod bo‘lgan, oz hamda o‘rtacha uglerodli, shuningdek, ba'zi bir kam legirlangan po‘latlarni payvandlashga mo‘ljallangan kam uglerodli simlar, ular
   

44
jumlasiga, Cb-08, Cb-08A, Cb-08AA Cb-08FA, Cb-10FA, Cb-10F2 lar kiradi;

2. 
   tegishli rusumlardagi kam legirlangan po‘latlarni pay- vandlashda ishlatiladigan marganes, kremniy, xrom, nikel, molibden va titan bilan legirlangan simlar; bunday simlarga jami
   

30 ta rusumli sim, shu jumladan, Cb-08FC, Cb-08F2C, Cb- 12FC simlar va boshqalar kiradi;
d) maxsus po‘latlarni payvandlash va eritib yopishtirish uchun mo‘ljallangan ko‘p legirlangan Cb-12X11HMФ, Cb- 12X13, Cb-08X14FHT va boshqa rusumdagi simlar; jami 41 ta rusum.
Payvandlash simining belgisi Cb (payvandlash) harfi bilan va uning tarkibini bildiruvchi harfiy-raqamli belgi bilan belgilanadi. Birinchi ikki raqam simda uglerod foizining yuzdan bir ulushlaridagi miqdorini ko‘rsatadi. Keyingi harf va raqam (raqamlar) navbati bilan legirlovchi elementlarning nomi va foizlardagi miqdorini ko‘rsatadi. Legirlovchi element miqdori 1 % dan kam bo‘lsa, bu elementning nomini bildiruvchi harfning o‘zigina qo‘yiladi. Legirlovchi elementlarning shartli harfiy belgilari 2.1.1-jadvalda ko‘rsatilgan.

2.1.1-jadval

Legirlovchi elementlarning belgilanixhi

Nomi	Elementning D. I. Mendeleyev davriy sistemasidagi shartli belgisi	Metallni rusumlashdagi belgisi
Azot	N	A*
Niobiy	Nb	Б
Volfram	W	B
Marganes	Mn	F
Mis	Cu	Д
Selen	Se	E
Kobalt	Co	K

45
Davomi

Molibden	Mo	M
Nikel	Ni	H
Bor	B	P
Kremniy	Si	C
Titan	Ti	T
Vanadiy	V	Ф
Xrom	Cr	X
Aluminiy	Al	Ю

* Yuqori legirlangan po‘latlarda rusumining oxirisida belgi qo‘yilmaydi.
Po‘lat rusumi oxiridagi A harfi uning juda yuqori sifatli ekanini va unda oltingugurt va fosfor miqdori juda kam ekanligini bildiradi.
Payvandlash simlarining diametrlari esa raqam bilan, ularning rusumlari oldiga yozib ko‘rsatiladi. Misol: 3Cb- 10F2CMA GOST 2246-70.
Bu quyidagicha o‘qiladi: simning diametri 3 mm, payvand- lash uchun mo‘ljallangan, uglerod — 0,10%, marganes — 2%, kremniy va molibden 1% atrofida, oltingugurt va fosforlarning miqdori 0,01% dan kamaytirilgan.
Ko‘pgina hollarda payvandlash simlarining rusumlari oxirida quyidagi harflarni uchratish mumkin:
«O» — simning sirti mis qatlami bilan qoplanganini, «Ш» — sim elektr-shlak usulida eritilgan po‘latdan tayyorlanganligini,
«BД» — sim vakuum-yoyli usulda eritilgan po‘latdan tayyor- langanligini, «BN» — sim vakuum-induksion usulda eritilgan po‘latdan tayyorlanganligini bildiradi.
Simning sirti toza va silliq, kuyindisiz, zanglamagan va moysiz bo‘lishi kerak. Payvandlashning mexanizatsiya- lashtirilgan usullarida ishlatiladigan sim sirtiga mis qoplab chi- qarilishi mumkin. Chiqarilgan har qaysi sim partiyasida sertifikat
46
bo‘lishi kerak. Unda sim qaysi zavodda ishlab chiqarilgani, simning nomi va po‘lat rusumi, po‘latning kimyoviy tarkibi, sinash natijalari, vazni va boshqa zarur ma'lumotlar ko‘r- satiladi.
GOST 7871-75 «Aluminiy va aluminiy qotishmalaridan tayyorlangan payvandlash simi aluminiy va uning qotishmalarini payvandlash uchun ishlatiladigan 14 xil simlarni namoyish etadi, bular:

• 
  toza aluminiylar uchun CbA97, CbA85T, CbA5;
  
• 
  aluminiy-marganes qotishmalari uchun CbAMц;
  
• 
  aluminiy-magniy qotishmalari uchun CbAMF3; CbAMF4; CbAMF5; CbAMF 6; Cb1557; CbAMF61; CbAMF63;
  
• 
  aluminiy-kremniy qotishmalari uchun CbAK5; CbAK10; Cb1201.
  

Payvand sim 0,8 mm dan 12,5 mm gacha diametrda ishlab chiqariladi.
GOST 161S0-72 «Mis va asosi mis qotishmalaridan tashkil topgan payvandlash uchun simlar va chiviqlar mis va uning qotishmalarini payvandlash uchun qo‘llaniladigan 17 xil payvandlash simlari (M1; MCp1; MHX5-1; MHXKT5-1- 0,2-0,2; БpKMц3-1; БpOЦ4-3; БpAMц9-2; БpOФ6,5-
0,15; БpAXMц10-3-1,5; БpX0,7; БpXHT; БpHЦp; БpHЦpT; Л63; ЛO60-1; ЛK62-0,5; ЛKБO62-0,2-0,04-
0,5) va 12 xil chiviqlar (M1p; M3p; БpOЦ4-3; БpAMц9-2; БpOФ6,5-0,15; Л63; ЛO60-1; ЛK62-0,5; ЛMц58-2; ЛKБO62-0,2-0,04-0,5; ЛXMц59-1-1; ЛOK59-1-0,3)
turlarini namoyish etadi. Simlarning diametri 0,8 mm dan 8 mm gacha bo‘lib, 13 turdagi diametrlardan iborat. 6 va 8 mm li chiviqlar mavjud.
Payvandlash simlari mis va uning qotishmalari singari belgilanadi, ya'ni raqamlar va harflar shunday belgilanadi.
Cho‘yanni payvandlash uchun cho‘yan chiviqlari ish- latiladi, ular vazifasiga qarab rusumlanadi: A — buyumni umu- miy qizdirib gaz alangasi yordamida payvandlash uchun, Б — bu- yumni mahalliy qizdirib, gaz alangasi yordamida payvandlash uchun, HU-1 va HU-2 — past haroratda qalin devorli quymalarni gaz yordamida payvandlash uchun, БU va XU — yeyilishga chidamli eritib qoplangan qoplama hosil qilish uchun.
47

3.