Research and publications

F
ular zaryadlari 
q
1
va 
q
2
larning ko‘paytmasiga to‘g‘ri, 
oralaridagi masofa 
r
ning kvadratiga esa teskari proporsional: 
bu yerda –birliklar sistemasining tanlanishiga bog‘liq bo‘lgan proporsionallik koeffitsienti. 
Kulon kuchining yo‘nalishi 
F
kuch o‘zaro ta‘sirlashuvchi 
zaryadlarni tutashtiruvchi to‘g‘ri chiziq bo‘ylab yo‘nalgan bo‘lib, 
turli ismli zaryadlar uchun tortishish (F< 0), bir xil ismli 

---

92 
zaryadlar uchun esa itarish (F> 0) xarakteriga ega bo‘ladi (2-rasm). 
Kulon qonunini vektor ko‘rinishda quyidagicha yozish mumkin: 
7. Dielaktrik singiruvchanlik.
Dielektrik singdiruchanlikni (2) ifodadagi proparsionallik 
koeffitsiyentidan topamiz, chunki ular bu ifodada bir–birlari bilan bevosita bag‘liq. XBS da 
proporsionallik koeffitsienti quyidagiga teng: 
bu yerda farad (
F
) – elektr sig‘imining birligi. Unda Kulon qonuni quyidagi ko‘rinishni oladi: 
bu yerda 
–ga elektr doimiysi deyiladi va –muhitning dielaektrik singdiruvchanlik deyiladi. 
Zaryadli zarrachaga vakuumda ta‘sir qiluvchi kuchning muhitdagiga nisbatan qanchalik katta yoki 
qanchalik kichik ekanligini ko‘rsatuvchi kattalikka 
muhitning dielektrik singdiruvchanligi
deyiladi 
va u quyidagicha ifodalanadi: 
Elektr doimiysi tabiatning fundamental kattaliklaridan biri bo‘lib, quyidagiga teng: 
Dielektrik singdiruvchanlik muxitning elektrik xossalarini ifodalovchi kattalik bo‘lib, u maydonni 
ifodalovchi kattalikni vakuumga nisbatan solishtirilgan qiymatini ifoda etadi.
8. Elekrtrostatik maydon. 
Agar elektr zaryadi yaqiniga boshqa zaryad keltirilsa, unga Kulon kuchi 
ta‘sir qiladi (3–rasm). Demak, zaryad atrofida maydon mavjud ekan. Bu maydonga 3–rejada aytib 
o‘tilgandek elektr maydon deyiladi. Agar zaryad harakatsiz bo‘lsa, uning hosil qilayotgan maydoniga 
elektrostatik maydon deyiladi. 
Elektrostatik maydon vaqt o‘tishi bilan o‘zgarmaydi va uni faqat elektr zaryadi vujudga 
keltiradi. Elektr maydon ham materiyaning maxsus ko‘rinishlaridan biri bo‘lib, u elektr zaryadiga
bog‘langan va zaryadlarning bir–biriga o‘zaro ta‘sirini uzatadi. 2–rasmda q zaryad 
hosil qilgan maydonga q
c
zaryad kiritilgan hol ko‘rsatilgan. Bu yerda q
c
zaryad sinash 
zaryadi vazifasini o'taydi. Odatda sinash zaryadi sifatida musbat zaryad olinadi. Shu 
bilan birga sinash zafyadining maydoni juda kichik va u o‘rganilayotgan 

---

93 
maydonni buzolmaydi deb hisoblanadi. q zaryadning maydoniga kiritilgan q
c
, sinash zaryadiga kuch 
ta‘sir qiladi. Bu kuchning qiymatini (4) tenglamaga asosan 
ko‘rinishda bo‘ladi.
 
4. Yakuniy qism.(10 minut) 

---

94