Research and publications

3. Elektr maydon. 
Elektr maydon elektromagnit maydonning (magnit maydon bilan birgalikda) 
namoyon bo‘lish shakllaridan biridir. U harakatsiz zaryadga ta‘sir ko‘rsatadi. Elektr maydon haqidagi 
tushuncha ingliz fizigi M. Faradey tomonidan kiritilgan. Uning tasavvuri bo‘yicha harakatsiz har bir 

---

91 
zaryad o‘z atrofida elektr maydon hosil qiladi. Bu zaryadlar bir–birlari bilan maydonlari orqali 
ta‘sirlashishadi. Harakatsiz zaryad atrofidagi elektr maydonga elektrostatik maydon deyiladi.
 
4. Elektr zaryadining saqlanish qonuni. 
Juda ko‘plab, jumladan, o‘z tajribalari asosida ingliz fizigi 
M.Faradey 1843–yilda tabiatning fundamental qonunlaridan biri elektr zaryadining saqlanish 
qonunini ta‘rifladi: Istalgan yopiq sistemada, sistema ichida qanday jarayonlar ro‘y berishidan qat‘iy 
nazar, elektr zaryadlarining algebraik yig‘indisi o‘zgarmaydi: 
(1) 
bu yerda 
n – 
sistemadagi zaryadlar soni. 
Yopiq sistema deb tashqi jismlar bilan zaryad almashmaydigan sistemaga aytiladi. 
Elektr zaryadining XBSdagi birligi hosilaviy kattalik bo‘lib, 1 A tok oqayotgan o‘tkazgichning 
ko‘ndalang kesim yuzidan 1 s da oqib o‘tgan zaryadlar miqdoriga tengdir. Bu zaryad miqdori 1 kulon 
(C) deyiladi. 
Elektr zaryadi paydo ham bo‘lmaydi, yo‘qolmaydi ham, u faqat bir jismdan ikkinchisiga 
uzatiladi yoki shu sistema ichida qayta taqsimlanadi. 
5. Nuqtaviy zaryad.
Elektrodinamikada ham turli modellardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. 
Ulardan bin nuqtaviy zaryad tushunchasidir. Nuqtaviy zaryad deb, o‘lchamlari ta‘siri o‘rganilayotgan 
masofaga nisbatan e‘tiborga olinmaydigan darajada kichik bo‘lgan, zaryadlangan jismga aytiladi. U 
ham xuddi moddiy nuqta kabi ideallashtirilgan tushunchadir.
6. Kulon qonuni.
Harakatsiz nuqtaviy zaryadlar orasidagi o‘zaro ta‘sir kuchi 1785–
yilda fransuz fizigi Sh. Kulon tomonidan aniqlangan. U ham o‘z tajribasini G. 
Kavendish gravitatsion doimiysini aniqlashda foydalangan asbobga o‘xshash, 
buralma tarozi yordamida bajargan (1-rasm). 
Quyi qismida shisha tayoqcha osilgan ingichka elastik shisha silindr idishda 
o‘rnatilgan. Ipning yuqori uchi burilish burchagini aniqlashga imkon beruvchi 
darajalangan qurilmaga biriktirilgan. Osib qo‘yilgan shisha tayoqchaning bir uchida 
kichkina metall sharcha, ikkinchi uchida esa posangi biriktirilgan. Idish 
qopqog‘idagi teshikcha orqali xuddi shunday boshqa sharchani ham kiritish 
mumkin. Agar sharchalarga zaryad berilsa, ular o‘zaro ta‘sirlashishadi va ipning burilish burchagiga 
qarab ta‘sir kuchini baholash imkoni tug‘iladi. Kulon qonuni: Bo‘shliqdagi ikkita harakatsiz nuqtaviy 
zaryad orasidagi o‘zaro ta‘sir kuchi