Reja: Yozma manbalarni tavsif usuli va ularni talabalarga tushuntirish. Kodikologik ma’lumotlar. Asar muallifi va uning davri. Asarning tarkibi va mazmuni tahlili Yozma manbalarni talabalarga tushuntirishning bir necha prinsipi mavjud

Yozma manbalarni o‘rganish usullari hujjatlarning manba sifatidagi o’rni

Reja:

1. 
   Yozma manbalarni tavsif usuli va ularni talabalarga tushuntirish.
   
2. 
   Kodikologik ma’lumotlar.
   
3. 
   Asar muallifi va uning davri.
   
4. 
   Asarning tarkibi va mazmuni tahlili
   

Yozma manbalarni talabalarga tushuntirishning bir necha prinsipi mavjud. Birinchisi maxsus kataloglardagi manbaning tavsif prinsipidir.
XIX asr oxirida paydo bilgan Yevropa mamlakatlaridagi kataloglar ichida ingliz olimi Ch.Ryoning kip tomlik arab, fors va turkiy tillardagi kataloglaridagi yozma manbani tavsiflash prinsipi uzining mukammalligi va puxta uylanganligi bilan aloshida ajralib turadi. Kuyida til prinsipi asosidagi Ch.Ryoning «Britaniya muzeyidagi turkiy kulyozmalar» (London, 1888, ingliz tilida) (Ñataloguc of the Turkish Manuscripts in the British Museum by Rieu Charles.-London: 1888. 432 p.). katalogidagi manba tavsifi prinsipini keltiramiz. Unda yozma manbaning muzeydagi tartib rakami birinchi bulib sarlavxa urnida berilib, sungra kulezmaning kodikologik xususiyatlari, varaklar soni, ulchami, saxifadagi satrlar soni, satr uzunligi, xati, ziynatlari aloxida, ixcham tarzda berilgan. Sungra asar nomi asl nusxada, ya’ni arab alifbosida va uning tarjimasi ajratilib berilgan. Sungra muallif nomi va asarning boshlanishi va oxiridagi jumlalar aslida, arab alifbosida keltirilgan. Ana undan keyin muallif tugrisidagi va asar tarkibi, mazmuni bayon etilib, tavsif oxirida asar tarixnavisligi ya’ni urganilishi tugrisidagi ma’lumotlar berilgan.
Qator mavjud kataloglar asosida Izbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasining Abu Rayxon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti olimlari ham izlaricha qo’lyozma manbalarni ilmiy tavsifga olish usulini ishlab chiqqanlar va bu ilmiy usul D.Y.Yusupova va R.P.Jalilovalar tomonidan tartib berilgan «Sobraniye vostochnix rukopisey AN RUz. Istoriya» («Tarix») nomli katalogida foydalanilgan. Ushbu «Tarix» katalogida manbaning quyidagicha tavsifi berilgan: Sarlavsha sifatida asar nomi asl nusxada va uning tarjimasi, qilyozmaning xazinadagi tartib raqami va ushbu katalogdagi raqami keltirilgan. Singra asar muallifi nomi bilan asosiy tavsif boshlanadi. Undan keyin muallif ti\risida (imkon darajasida tiliq), asar mazmunining tarkibi va qisqacha bayoni (annotatsiyasi) keltiriladi. Tavsif ixcham kodikologik ma’lumotlar-xati, qo\ozi, ziynati, xattot nomi, qilyozmaning kitobat tarixi, nuqsoni, varaqlar soni, ilchami va adabiyotlar (bibliografiya) nomlarini keltirish bilan tugallanadi.
Bulardan tashqari yozma manbalarni tavsiflashning qomusiy yoki ensiklopedik prinsipi sham mavjud. Biz uning namunasini «Izbekiston ensiklopediyasi» va «Izbekiston milliy ensiklopediyasi» sashifalarida kirishimiz mumkin.
Kafedramizda manbashunoslik fani kiritilganda, ilk bor dars bergan prof. Sh.N.Bobobekov iz ma’ruzalarida qomus prinsipidan va qomuslardagi yozma manbalar ti\risidagi ma’lumotlardan foydalangan.