Reja: Ta’limda axborot texnologiyalari fanining predmeti, maqsadi va vazifalari

1 bit sonishorasi uchun 
15 bit sonning absolyut qiymat uchun 
Agar sxema bo’yicha 15 bitning hammasi 1ga teng 7 bo’lsa, u holda butun son eng katta 
absalyut qiymatiga ega bo’ladi: 
(111 1111 1111 1111
2
+1)-1=1000 0000 0000 0000
2
=2
15
-1=32767 
16-razryadli kompyuterlar qayta ishlashi mumkin bo’lgan eng katta butun son 32767 ga teng. 
Agar katta miqdordagi butun sonlarni qayta ishlash kerak bo’lsa, u holda ularni saqlash 
uchun 2 baytdan ziyod xotira lozim bo’ladi. Prosessor bitta buyruq bilan bunday axborotni qayta 
ishlay olmaydi. Shuning uchun 32767 dan katta sonlarni qayta ishlash uchun maxsus dastur tuzish 
kerak bo’ladi. 
Butun sonlarni qayta ishlash jarayoni bo’yicha aytilgan fikrlar haqiqiy (kasr) sonlari uchun 
ham tegishli bo’ladi. Odatda 16-razryadli kompyuter kasr sonlarnini qayta ishlay olmaydi, buning 
uchun maxsus dastur ishlatiladi. Kompyuter xotirasida haqiqiy sonlar odatda 4 baytni egallaydi. 
Haqiqiy sonning o’zi eksponensial (qo’zg’aluvchan nuqtali) ko’rinishda tasvirlanadi. Masalan, 
-184.525 soni -0.184525Ye+3 ko’rinishida yoziladi. Bu yerda 184525 sonning mantissasi, 3 esa 
son tartib (Ye+3 yozuv 10
3
ni anglatadi. 

---

4 baytdan iborat yacheykada sonning mantissasi ishorasi bilan tartibi ishorasi bilan 
saqlanishi lozim. Haqiqiy sonlarning saqlanilish sxemasi quyida berilgan. 
4 bayt=32 bit 
7 bit tartib uchun 
25 bit son mantissasi uchun 
Bu sxema bo’yicha son eng katta absalyut miqdori 2
6
-1=63 ga teng, mantissasi eng katta 
qiymati 2
24
-1=16777215 ga teng. Bundan ko’rinib turibdiki, mantissa 8 tadan ortiq o’nli raqamli 
haqiqiy sondan iborat bo’la olmaydi. Kompyuter hisoblash jarayonida mantissadagi ortiqcha 
raqamlarni tashlab yuboradi. Shuning uchun haqiqiy sonlar bilan bajariladigan barcha hisoblashlar 
har doim taqriban hisoblanadi. 
Nazorat savollari 
1. Axborot tushunchasi nima? 
2. Axborotlar qanday hosil bo’ladi? 
3. Axborotlarning qanday asosiy jihatlarini bilasiz? 
4. Axborotlashtirish jarayoni nima? 
5. Jamiyatni axborotlashtirishni qanday tushunasiz? 
6. Ma’lumot va axborot o’rtasidagi farq qanday? 
7. Axborot nima va uning manbai qayerda? 
8. Axbortni qanda ko’rinishlarda hosil hilish mumkin? 
9. Axborotlar qanday o’lchanadi? 
10. Axborotlarni o’lchov birliklarini tushuntirib Bering.