Reja: Sintetik piretroidlarga kiruvchi pestitsidlarning qisqacha izohi va tasnifi. Piretroid insektitsidlar qo‘llanilishi, normalari. Toksikologik- gigiyenik talablar. Ta’rif

4. Tashqi muhit va tajovuzkor (agressiv) omillar.

Inson, qolaversa barcha jonivorlar olami yashayotgan atrof-muhit, tabiiy xodisalar, jumladan vulqonlar, yer qimirlashi, samoviy jismlar tushishi, tufon, dovul, yashindan ut ketishi, qurg’oqchilik, shuningdek bevosita odamlarning xayot faoliyati bilan o’zgarishi, ifloslanishi kuzatiladi.

Xavfli chiqindilar – aniq ma‘lumotlarga qaraganda, hozir har bir kishi o’zining xayot faoliyatida bir yil mobaynida 1 м³ chiqindi qoldiradi. Shuncha miqdordagi chiqindi shahar, republika yoki boshka davlatlar mikyosida xisoblab kurilsa, unda atrof-muhitimiz qanchalik ifloslanib ketishini tasavvur qilish mumkin bo’ladi. Masalan, birgina Farg’ona shahridan 150 ming tonna chiqindi chiqarib tashlanadi (G.G’afurov, 1990).

AQSH da 1986 yilda har bir iste‘molchiga 1 tonnadan xavfli chiqindi to’g’ri kelganligi qayd etildi. Turli xil eritmalar, buyovchi moddalar, pestitsidlar va boshqa kimyoviy maxsulotlar, o’z navbitida, tuproq, suv havzalari va atmosfera havosi ifloslanishiga sabab bo’ladi. Har holda sanoat hamda xo’jalik chiqindilarini zararsizlantiruvchi, ayrim hollarda chiqindi moddalarga ishlov berib, ulardan qisman foydali maxsulotlar olishga muyassar bo’linmoqda. Chunonchi, har bir tonna xo’jalik chiqindilaridan o’rtacha 250 kg makulatura, 30 kg qora metall, 3,5 kg rangli metall ajratib olish mumkin. Bizda esa chiqindilar ma‘lum xarajatlar evaziga chiqarib tashlanadi yoki yo’qotib yuboriladi.

Manbalarda qayd etilishicha, xo’jalik chiqindilari tadbirkorlik bilan maxsus usulda yoqiladigan bo’lsa, ulardan ma‘lum darajada foyda ko’rish mumkin. Birgina Moskva chiqindi zavodida yiliga 100 ming tonna qaynoq Bug’ hosil qilib, u uy-joy va xo’jaliklarni harorat bilan ta‘minlash tizimiga sarflanadi. Shahar chiqindi-axlatlaridan tadbirkorlik bilan foydalanilsa, xalq xo’jaligi, jumladan sanoat uchun kerakli maxsulotlar (metall, qog’oz, tola va hokazo), issiqlik olish va ularni tegishli maqsadlar uchun ishlatsa bo’ladi.

Pestitsidlar – qishloq xo’jaligida zararkunanda, kasalliklar, begona o’tlarga qarshi, shuningdek boshqa maqsadlar uchun foydalaniladigan zaxarli kimyoviy moddalar – pestitsidlar bilan ishlanar ekan, bu ta‘sirchan moddalar ma‘lum miqdorda tashqi muhitga tarqaladi va uni ifloslantirish xususiyatiga ega. Buning oqibatida bizni o’rab turgan suv, havo, tuproq, oziq-ovqat maxsulotlari, tabiat ne‘matlari, yem-hashak va boshqalarning qo’llanilgan pestitsidlar bilan ifloslanib qolish xavfi tug’iladiki, buning uchun birinchi galda zaxarli ximikatlarning qanday yo’llar bilan tashqi muhit ob‘ektlarining amalda qanchalik ifloslanishi mumkinligini hamda zararli ximikatlarning bir muhitdan boshqasiga qay tariqa o’tishini aniqlab olish kerak bo’ladi. Bu nuqtai nazardan olganda tashqi muhit omillarining ta‘siriga ancha chidamli bo’lib, shu muhitda uzluksiz bo’lib turadigan murakkab biologik jarayonlarda ishtirok etuvchi pestitsidlar DDT, GXTsG, pentaxlorbenzol, polixlorpinen, polixlorkamfen va boshqalarning qanday o’zgarishlarga uchrashi katta ahamiyat kasb etadi.

Tashqi muhit omillariga xiyla chidamli pestitsidlar ayniqsa xavflidir, chunki ularning turli ob‘ektlarga tinmay o’tib turishiga, mazkur ob‘ektlarda ularning asta-sekin to’planib borishiga va shu tariqa odam hamda hayvonlar organizmiga ham tushib qolishiga sabab bo’ladi. Pestitsidlar suv va boshqa oziq-ovqat maxsulotlari bilan organizmga tushib, uning surunkali zaxarlanib borishiga sabab bo’lishi mumkin.

Insoniyatni qurshab turgan tashqi muhit ob‘ektlari (tuproq, suv, atmosfera havosi, o’simliklar dunyosi, tabiat ne‘matlar) ni nazorat qilish yuzasidan olib borilgan ko’p yillik tekshirishlar natijasida bir qancha pestitsidlarning tabiatda aylanib yurishi aniqlab olindi.