Режа. Саноат ва маиший чиқиндилар

Ҳозирги кунда ташқи муҳитда катта миқдордаги токсикантлар, заҳарли моддалар дунё бўйича ҳаракатдан тўхтамас миграция жараёнига учради. Бундай моддаларда айниқса парчаланиш вақти узоқ бўлган элементлар, яъни радиоактив элементлар, уран, торий, радий кабилар энг хавфли бўлиб, уларни радионуклидлар деб номланиб қишлоқ хўжалигида тупроқ,ўсимлик, инсон ўртасида юз бераётган боғланишни юзага келтириди.

• Ҳозирги кунда ташқи муҳитда катта миқдордаги токсикантлар, заҳарли моддалар дунё бўйича ҳаракатдан тўхтамас миграция жараёнига учради. Бундай моддаларда айниқса парчаланиш вақти узоқ бўлган элементлар, яъни радиоактив элементлар, уран, торий, радий кабилар энг хавфли бўлиб, уларни радионуклидлар деб номланиб қишлоқ хўжалигида тупроқ,ўсимлик, инсон ўртасида юз бераётган боғланишни юзага келтириди.
• Н.С.Бабаева ва бошқалар (1961) таъкидлашича радионуклидларни техноген манбалари Уран саноати корхоналари, нодирметаллар ва фосфатлар ишлаб чиқариш, иссиқлик электростанциялари каби корхоналар ҳисобланади.

Р.М.Алексахин (1962) такидлашича, кўпгина фосфорли ўғитлари учун уран, торий ва уларни парчаланиш маҳсулотлари бўлиб, уларни миқдори тупроқда анчагина кўп бўляпти.

• Р.М.Алексахин (1962) такидлашича, кўпгина фосфорли ўғитлари учун уран, торий ва уларни парчаланиш маҳсулотлари бўлиб, уларни миқдори тупроқда анчагина кўп бўляпти.
• Кўпгина текширувлар уран элементи Торийга насбатан юқори ҳаракатчан деб атайдилар. Масалан, уранни тупроқда ютилиши 82,2-98,5 фоизгача, торий эса 98,5-99 фоизгача ютилади. Уран - 238 ни тупроқ томонидан ютилиши РН-ни камайиши билдан ортади.
• Архипов Н.В. ва бошқалар (1984) томонидан радионуклидлар экилган ўсимликлар танасида уларни тўпланишини ўрганилиб, у ўсимлик турига, қайси тана аъзоларига, радионуклидни кимёвий ҳусусиятига, тупроқни ҳоссаларига боғлиқ деб таъкидлайдилар. Ўсимликни дони, мевасида бу моддалар энг кам миқдорда тўпланади.

Фтор элементи ҳам фосфор ўғитлари таркибида кўплаб учрайди, бу элемент барқарор бирикмалар ҳосил қилади, натижада, тупроқни донадорлиги бузилади, экинларни (Добровольский, Гришина 1985) Бу элементни сувдаги эритмаси ер ости сувлари билан узоқ жойларга етиб бора олади, ўсимликда ферментатив жараёнларни издан чиқаради. Агар фторни миқдори ортса ўсимликда НПК миқдори камаяди, демак, хужайра бўлиниши секинлашади, органик кислоталар нисбати ўзгаради, янтар ва бошқа кислоталар кўпаяди. Тупроқда сувда эрувчи тузлдарни кўпайиши фторни сувдаги эритмасини оширади, бунда фторид натрий ва калий ҳосил бўлади. Лаборатория шароитида олиб борилган тадқиқотлар натижасида фосфор ўғитларини ўзидаги элементларни қанчалигини билиш уларнинг тупроқда тўпланишини олдиндан дараклаб туриш имкониятини яратади.

• Фтор элементи ҳам фосфор ўғитлари таркибида кўплаб учрайди, бу элемент барқарор бирикмалар ҳосил қилади, натижада, тупроқни донадорлиги бузилади, экинларни (Добровольский, Гришина 1985) Бу элементни сувдаги эритмаси ер ости сувлари билан узоқ жойларга етиб бора олади, ўсимликда ферментатив жараёнларни издан чиқаради. Агар фторни миқдори ортса ўсимликда НПК миқдори камаяди, демак, хужайра бўлиниши секинлашади, органик кислоталар нисбати ўзгаради, янтар ва бошқа кислоталар кўпаяди. Тупроқда сувда эрувчи тузлдарни кўпайиши фторни сувдаги эритмасини оширади, бунда фторид натрий ва калий ҳосил бўлади. Лаборатория шароитида олиб борилган тадқиқотлар натижасида фосфор ўғитларини ўзидаги элементларни қанчалигини билиш уларнинг тупроқда тўпланишини олдиндан дараклаб туриш имкониятини яратади.