Reja: Qiyosiy pedagogika fanining maqsad va vazifalari

Nafaqat  senga  va  pedagogik  olamga,  balki  o’zimga  ham  barcha 

ko’rganlarim haqida hisobot berish juda ayanchli.” Keyin esa Tolstoy 

Yevropa  pedagogikasida  an’anaviylik  hukumronligi,  har  qanday 

Yangilik rad qiliniShi, mavjud tizimining mukammalligiga ko’r-ko’rona 

ishonch  bildiriliShi  haqida  yozadi.  “Faqat  biz,  rus  varvarlari,-kinoya 

qiladi  Tolstoy,-  hech  narsani  bilmaymiz.  Inson  kelajagi  va  ta’lim 

berishning  yahShi  yo’llari  haqida  savollarga  hamon  echim 

qidiryapmiz,  ikkilanyapmiz.  Yevropada  bu  masalalar  hal  etilgan. 

Qizig’i  Shundaki,  ular  buni  Shunchaki  hal  qilib  qo’ygan.  Yevropada 

nafaqat  insonning  kelgusi  rivojlanish  qonuniyatlarini,  balki  buning 

uchun qaysi yo’ldan boriShini ham biladilar. Ular alohida shahsiyat va 

butun  boshli  Xalq  uchun  baht  nimadaligini  biladilar,  yana  insonning 

oliy,  uyg’un  rivojlaniShi  nimadan  iborat,  unga  qanday  qanday 

eriliShini  ham  bildiradi.  Ma’lum  sub’ekt  uchun  qaysi  fan  va  sa’nat 

foydaliroq  yoqi  foydasiz  ekanligini  ham  bildiradilar.  Bu  ham 

etmagandek  inson  ruhini  murakkab  modda  kabi  hotira,  ong    va  his-

---

 

 

tuyg’uga  bo’lib  yuborgan.  Bularning  qaysi  biriga  qancha  mashq 

kerakligini ham bildiradilar. – Bularning bari aslo hazil ham, paradoks 

ham  emas,  balki  men  Germaniyada  loaqal  uning  bir  shahri 

Frankfurktda  maktablarni  o’rganish  uchun  ko’zatganim  kabi 

maktablarni  o’rganayotgan  erkin  odam  ishonch  xosil  qiladigan 

haqiqatdir.” 

Tolstoy  Xorijdan  Yevropa  maktablari  to’zilmasi  bilan  taniShuv 

hech  qanday  ijobiy  natija  bermadi  degan  qat’iy  ishonch  bilan  qatib 

keldi. 

U  erda  ko’rganlarining  bari  unda  keskin  e’tiroz  tug’dirdi.  “Rus 

qishlog’ining bolalariga ta’lim berishni nemis-protestent, na klassik, na 

iezuit, na tarbiyaning Yangi nazariy to’zimini qo’ya olaman.” 

Lekin  rus  tajribasini  ham  inkor  etadi.  “Ruscha  bo’lmagan 

nazariyalar  begona,  ularni  rus  o’quvchilari  uchun  qo’llash  imkonsiz. 

Ularning  beqarorligi,  samarasizligi,  o’ylaShimcha,  Xorijliklarning 

o’zlari tomonidani isbot qilingan. Rus tizimini qo’llash ham men uchun 

---

 

 

imkonsiz.  Buni  yo’q  bo’lib  ketgan  musiqa  asbobi  chalishni  bolalarga 

nazariy jihatdan o’rgatishga qiyoslash mumkin.” 

Bundan  boshqacha  bo’lishi  mumkin  edimi?  Ahir  Tolstoyning 

pedagogik  dunyoqarashda  “erkin  tarbiya”  g’oyalari  ustivor  edi. 

G’arbda  esa  maktab  hayotini  barcha  tomonidan  qa’tiy  me’yorlarga 

solingani; 

Maktab  ta’limi  bolalarining  haqiqiy  qiziqish  va  talablaridan 

ajratib qolganligining guvohi bo’ldi. 

Uning  nazarida  bunday  chegaralash  Rossiyadan  ham  kuchliroq 

tarzda G’arbiy Yevropa maktablari faoliyati va tashkiliy to’zilmalarida 

namoyon  edi.  Shunday  bo’lsa  ham,  Tolstoy  umri  davomida  Xorijiy 

mamlakatlar  maktabining  rivojlaniShiga  qiziqiShini  susaytirmadi. 

Boshqa  tomondan  esa,  g’arb  pedagoglari  uning  “erkin  tarbiya”