|
bunda, Xum=X1n1+X2n2 bо‘ladi va integrallash doimiyligi nolga teng, chunki n1=0 va n2=0 da xam nolga teng bо‘ladi. Olingan tenglamani differensiallasak quyidagi ifodani xosil qilamiz. dXum= (X1dn1+X2dn2) + (n1dX1+n2dX2) Bu ifodani yuqoridagi tenglama bilan solishtirib n1dX1+n2dX2= O ni olamiz.
Bu va yuqoridagi tenglamalarni n1+n2 ga bо‘lsak va bunda
N1=n1/n1+n2 N2=n2/n1+n2 larni inobatga olib, quyidagilarni hosil qilamiz. X = N1X1+N2X2 N1dX1+N2dX2= 0
Bu yerda: X = Xum/n1+n2 ---- 1 mol eritmaning xossasi;
i – komponentli eritma uchun yig‘indilarni yozsak
Eritma ikki yoki undan ortiq turdagi molekulalarni (atomlar, ionlar) o'z ichiga olgan bir hil (bir hil) tizim bo'lib, har bir turdagi zarrachalarning nisbati ma'lum chegaralarda doimiy ravishda o'zgarishi mumkin. Eritma mexanik aralashmadan bir jinsliligi bilan, kimyoviy birikmadan esa tarkibining oʻzgaruvchanligi bilan farqlanadi.
Erituvchi - bu eritma hosil bo'lganda agregatsiya holati o'zgarmaydigan va komponentlarning bir xil yig'ilish holati bilan ortiqcha bo'lgan komponent.
Agregat holatiga qarab, eritma gazsimon (gazlar aralashmasi bilan bir xil), suyuq yoki qattiq bo'lishi mumkin. Odatda, eritma haqida gapirganda, ular suyuq eritmani anglatadi.
U yoki bu turdagi eritmalarning hosil bo'lishi molekulalararo, atomlararo, ionlararo yoki boshqa turdagi o'zaro ta'sirning intensivligi, ya'ni muayyan agregatsiya holatining paydo bo'lishini belgilovchi bir xil kuchlar bilan belgilanadi. Farqlari: eritma hosil bo'lishi turli moddalar zarralarining o'zaro ta'sirining tabiati va intensivligiga bog'liq [1].
Alohida moddalar bilan solishtirganda, eritmalar tuzilish jihatidan ancha murakkabdir [1].
Bundan tashqari molekulyar eritmalar (elektrolitlar bo'lmagan) va elektrolitlar eritmalari mavjud.
Foiz kontsentratsiyasi tarkibiga ko'ra suyultirilgan (kichik tarkibli) va konsentrlangan eritmalar (erigan moddaning yuqori miqdori bilan) ajralib turadi. Bu konsentrlangan moddaning tarkibi bo'yicha eritmalarning asosiy turlaridan biridir.
Erituvchining erituvchi bilan kimyoviy o'zaro ta'siri ba'zi hollarda dissotsiatsiyaga olib keladi. Zarralar (dissotsiatsiyalanish natijasida hosil boʻlgan ikkala ion ham, dissotsilanmagan molekulalar) koʻpincha erituvchi bilan oʻzaro taʼsirlashib, solvatlar (suvli eritmalarda gidratlar) deb ataladigan tuzilmalarni hosil qiladi. Bu jarayon solvatsiya (gidratatsiya) deb ataladi. Eritmalarning gidrat nazariyasi rus olimi D. I. Mendeleyev tomonidan taklif qilingan.
Ko'pincha eritma suyuq moddani anglatadi, masalan, suvdagi tuz yoki spirtning eritmasi (yoki hatto oltinning simobdagi eritmasi - amalgam).
Suyuqlikdagi gazlar, gazlardagi gazlar va suyuqliklardagi suyuqliklar ham mavjud, ikkinchi holda, suv erituvchi hisoblanadi yoki uning tarkibiy qismi ko'proq bo'ladi.
Kimyoviy amaliyotda eritmalar odatda bir hil tizimlar deb tushuniladi, erituvchi suyuq (suvli eritma), qattiq (qattiq eritma), gazsimon bo'lishi mumkin. Biroq, ko'pincha heterojenlikka ruxsat beriladi - "Zoli" ga qarang.
Haqiqiy va kolloid eritmalar
Kolloid va haqiqiy/molekulyar eritmalar (kolloid tizimlarni o'rganish kolloid kimyo bilan shug'ullanadi) asosan zarrachalar hajmida farqlanadi.
Haqiqiy eritmalarda zarrachalar o'lchami 1 nm dan kichik bo'ladi, bunday eritmalardagi zarrachalarni optik usullar bilan aniqlab bo'lmaydi; kolloid eritmalarda zarracha hajmi 1 nm - 100 nm [2] bo'lsa, bunday eritmalardagi zarrachalarni ultramikroskop yordamida aniqlash mumkin (Tindal effektiga qarang).
Eritilish
Eritma - bu eritma hosil qiluvchi zarralar o'rtasidagi o'zaro ta'sir sodir bo'ladigan fizik va kimyoviy jarayon. Erituvchi va erigan moddaning atomlarining (molekulalarining) o'zaro ta'siri natijasida yuzaga keladi va qattiq moddalarning erishi paytida entropiyaning ortishi va gazlarning erishi paytida uning pasayishi bilan birga keladi. Eriganda fazalararo chegara yo'qoladi, shu bilan birga eritmaning ko'pgina fizik xususiyatlari (masalan, zichlik, yopishqoqlik, ba'zan rang va boshqalar) o'zgaradi.
Erituvchi va erigan moddaning kimyoviy o'zaro ta'sirida kimyoviy xossalar ham katta o'zgaradi - masalan, vodorod xlorid gazi suvda eritilganda suyuq xlorid kislota hosil bo'ladi.
Harorat ortishi bilan eruvchanligi ortib boruvchi kristall moddalar eritilganda, eritmaning kristalli modda va alohida olingan erituvchiga nisbatan ichki energiyasi ko`proq bo`lganligi sababli eritma soviydi. Masalan, shakar erigan qaynoq suv kuchli sovutiladi [3].
Kristal moddalarning suvda erishi bosqichlari
Kristal panjarani yo'q qilish (jarayonning jismoniy tomoni). Issiqlikning yutilishi bilan sodir bo'ladi, ya'ni DN1>0;
Modda zarrachalarining suv molekulalari bilan o'zaro ta'siri (jarayonning kimyoviy tomoni). Issiqlikning chiqishi bilan sodir bo'ladi, ya'ni DN2<0;
Umumiy issiqlik effekti: DN = DAN1 + DN2.
Elektrolitlar va noelektrolitlarning eritmalari
Elektrolitlar eritmalar yoki suvli eritmalarda elektr tokini o'tkazadigan moddalardir. Eritmalar yoki suvli eritmalarda ular ionlarga ajraladi.
Elektrolitlar bo'lmaganlar - suvli eritmalari va eritmalari elektr tokini o'tkazmaydigan moddalar, chunki ularning molekulalari ionlarga ajralmaydi. Elektrolitlar mos erituvchilarda (suv, boshqa qutbli erituvchilar) eritilganda ionlarga ajraladi. Eritma jarayonida kuchli fizik-kimyoviy o'zaro ta'sir eritma xossalarining kuchli o'zgarishiga olib keladi (eritmalarning kimyoviy nazariyasi).
Xuddi shu sharoitda ionlarga parchalanmaydigan va elektr tokini o'tkazmaydigan moddalar noelektrolitlar deyiladi.
Elektrolitlarga kislotalar, asoslar va deyarli barcha tuzlar kiradi; noelektrolitlarga ko'pgina organik birikmalar, shuningdek molekulalarida faqat kovalent qutbsiz yoki past qutbli aloqalar mavjud bo'lgan moddalar kiradi.
Polimer eritmalari
Yuqori molekulyar og'irlikdagi HMS moddalarining eritmalari - oqsillar, uglevodlar va boshqalar - bir vaqtning o'zida haqiqiy va kolloid eritmalarning ko'pgina xususiyatlariga ega.
Eritma konsentratsiyasi
Maqsadga qarab, eritmalar konsentratsiyasini tavsiflash uchun turli xil fizik miqdorlar qo'llaniladi.
Toʻyinmagan eritma - erigan moddaning konsentratsiyasi toʻyingan eritmadagiga qaraganda kamroq boʻlgan va berilgan sharoitda uning bir qismi koʻproq eriydigan eritma.
To'yingan eritma - berilgan sharoitda erigan moddaning maksimal konsentratsiyasiga erishgan va endi erimaydigan eritma. Berilgan moddaning cho'kmasi eritmadagi modda bilan muvozanatda bo'ladi.
Oʻta toʻyingan eritma (oʻta toʻyingan atamasi vaqti-vaqti bilan ishlatiladi) maʼlum sharoitlarda toʻyingan eritmadagiga qaraganda koʻproq erigan moddani oʻz ichiga olgan eritmadir. O'ta to'yingan eritmalar beqaror, moddaning ortiqcha qismi osongina cho'kadi. Bunday eritmani normal sharoitda eritish yo'li bilan olish mumkin emas, odatda o'ta to'yingan eritma to'yingan eritmani yuqori haroratda sovutish orqali olinadi (o'ta to'yingan).
Konsentrlangan eritma - oz miqdorda erigan moddani o'z ichiga olgan suyultirilgan eritmadan farqli o'laroq, erigan moddaning yuqori miqdori bo'lgan eritma. Eritmalarning konsentrlangan va suyultirilganga bo'linishi to'yingan va to'yinmaganlarga bo'linish bilan bog'liq emas. Shunday qilib, kumush xloridning to'yingan 0,0000134M eritmasi juda suyultirilgan va kaliy bromidning 4M eritmasi juda konsentrlangan bo'lib, to'yingan emas.
Suyultirilgan eritma oz miqdorda erigan eritmadir. E'tibor bering, suyultirilgan eritma har doim ham to'yinmagan bo'lavermaydi - masalan, 0,0000 to'yingan eritma.
4.Aktivlik va uchuvchanlik bo’yicha misollar yechish
Do'stlaringiz bilan baham: |
