Reja kirish soliqlar va ularning mohiyati

Soliq - 
bu davlatning o’z vazifalarini amalga oshirishi uchun zarur bo’lgan 
moliyaviy mablag’larni shakllantirish maqsadida jismoniy va huquqiy shaxslardan 
byudjetga majburiy to’lovlarni undirish shakli. 
Soliq
- davlat tomonidan amaldagi qonunlar asosida daromad yoki mol-
mulkidan yuridik va jismoniy shaxslardan olinadigan va byudjetga o’tkaziladigan 
majburiy to’lov. Soliqlar davlat byudjet daromadlarining asosiy manbai va davlat 

---

9 
iqtisodiy siyosat vositalaridan biri. Soliqlarning kelib chiqishi davlatning paydo 
bo'lishi bilan chambarchas bog'liq bo’lib, juda qadimtarixga ega.Tarixiy 
manbalarda bundan 3760 yil muqaddam Bobil davlatida Hammurapi qonunlari va 
soliqlarning joriy etilishi haqida ma'lumotlar uchraydi. Hozirgi vaqtda ham 
davlatning bajaradigan vazifalarini mablag' bilan ta'minlash muammosi 
soliqlarning obyektiv zarurligini keltirib chiqaradi. Davlat daromadlari manbalari 
tarkibida soliqlar salmoqli o'rin egallaydi. Masalan, davlat byudjet daromadlarining 
70-90% soliqlar hisobiga ta'minlanadi. Har qanday soliqlarning asosiy unsurlari:
•
soliq sub’yekti (yoki soliq to'lovchi) - qonun yo'li bilan ushbu soliqni to'lash 
majburiyati 
yuklangan 
fuqarolar, 
korxona, 
tashkilotlar;soliq 
ob'yekti 
- 
undiriladigan soliq summasi hisobga olinadigan daromad yoki mol-mulk (ish haqi, 
sotish hajmi, korxona mol-mulki qiymati, yer, qazib olingan qazilma 
boyliklarhajmi va boshqalar); 
•
soliq manbai - aniq bir soliqni to'lashga manba bo’ladigan daromad 
(daromad turi) (ish haqi, foyda, gonorar – ijod haqi) yoki daromad keltirishi 
mumkin bo’lgan mol-mulk (yer, imorat, meros, hadya mulk va boshqalar);
•
soliq stavkasi. 
O’zbekiston Respublikasining Soliq kodeksining 12-moddasiga muvofiq, 
soliqlar deganda ushbu kodeksda belgilangan, muayyan miqdorlarda 
undiriladigan, muntazam, qaytarib berilmaydigan va beg’araz xususiyatga ega 
bo’lgan, byudjetga yo’naltirilgan majburiy pul to’lovlari tushuniladi. 
Boshqa majburiy to’lovlar deganda, Soliq kodeksida belgilangan davlat 
maqsadli jamg’armalariga majburiy pul to’lovlari , bojxona to’lovlari , shuningdek 
vakolatli organlar hamda mansabdor shaxslar tomonidan yuridik ahamiyatga 
molik harakatlarni to’lovchilarga nisbatan amalga oshirish uchun , shu jumladan 
muayyan huquqlarni yoki litsenziyalar va boshqa ruxsat beruvchi hujjatlarni berish 
uchun to’lanishi lozim bo’lgan yig’imlar, davlat boji tushuniladi. 
Soliq to’lovchilar Soliq kodeksining 13-moddasiga muvofiq zimmasiga 
soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni to’lash majburiyati yuklatilgan jismoniy 
shaxslar, yuridik shaxslar va ularning alohida bo’linmalaridir. 

---

10