Reja: Jag’lilar va baliqlar katta sinfiga umumiy tavsif. Akulaning tashqi tuzilishi. Akulaning ichki organlar sistemasining tuzilishi. Tog’ayli baliqlarning yashash sharoitiga mos holda tuzilishidagi harakterli belgilari

Venoz sistema
Dum venasidan boshlanadi. Dum venasi bir juft keyingi kardinal venalarga bo’linadi. Keyingi kardinal venalar buyrakdan o’tar ekan, uning ichida bir qancha kapilyarlarga bo’linadi. Bu kapilyarlar bir biri bilan qo’shiladi, ya’ni ko’pchilik umurtqalilarga xos bo’lgan buyrak qopqa sistemasini hosil qiladi.
Yurakning yuqorigida har qaysi kardinal vena o’z tomonidagi ustki bo’yintruq vena oldingi kardenal vena bilan qo’shilib, qonni kyuverov kanaliga quyadi. Juft kyuverov kanali esa qonni venoz sinusga quyadi.
Jigar qopqa venasi mustaqil ravishda ichakdan boshlanadi, bu vena jigarda kapilyarlarga bo’linib, o’pka kapilyarlari bilan birlashib venoz sinusga quyiladigan jigar qopqa venasiga aylanadi.
Juqt suzgich qanotlardan yon venalar chiqadi, bular ham kyuver oqimiga qo’shiladi. Boshning pastki tomonidagi qonni yig’ib olib keladigan bir juft pastki bo’yinturuq vena ham kyuver kanaliga qo’yiladi.
Venoz qon vena qon tomirlar sistemasidan yig’ilib, qisqa kyuver oqimi orqali venoz sinusga qo’yiladi. Qon venoz sinusdan yurak bo’lmasiga tushadi (21-rasm).

20-rasm. Akulaning venoz sistemasi sxemasi:

1-kyuver oqimi; 2-kardinal sinuslar; 3-jigar; 4-dum venasi; 5-oldingi kardinal vena;
6- keyingi kardinal vena; 7-jigar venasi; 8- pastki kardinal vena; 9-yonbosh vena;
10-jigarning darvoza venasi; 11- buyrakning darvoza venasi; 12-umrov osti venasi.

Nerv sistemasi: Akulada sezgi organlari yaxshi rivojlanganligi tufayli bosh miya bo’limlari ham murakkablashgan. Oldingi miya yarim sharlari nerv moddasi bilan qoplangan. Akulada bosh miya nervlari 11 juft bo’ladi.

1. Hidlov nervi,
2. Ko’ruv nervi;
3. Ko’zni harakatlantiruvchi nerv;
4. G’altak nerv;
5. Uchlik nerv;
6. Uzoqlashtiruvchi nerv;
7. Yuz nervi;
8. Eshituv nervi;
9. Til - tamoq nervi;
10. Adashgan nerv;
11. Til osti nervi.
Nerv sistemasi
Tog’ayli baliqlarning bosh miyasi to’garak og’izlilar va suyakli baliqlar bosh miyasiga nisbatan ancha yaxshi rivojlangan bu birinchi navbatda tog’ayli baliqlarda oldingi miya yarimsharlari va miyachasining yirikligidan dalolat beradi. Akulaning bosh miyasi 5 bo’limdan iborat.
1) Oldingi miya yarimsharlari, 2)oraliq miya, 3)o’rta miya, 4)miyacha va 5)uzunchoq miyadan iborat.
Oldingi miya yarimsharlari birmuncha katta bo’lib, 2 pallaga aniq ajralgan.
Yarim sharlarning oldingi bo’lagidagi hidlov bo’laklari juda katta, yaxshi rivojlangan. Oldingi miya keyingi uchi bilan oraliq miyagauning ustida uzun dastali miya usti bezi – epifiz birikadi. Oldingi miya yarimsharlari usti nerv moddasi bilan qoplangan, oraliq miyaning qopqog’iga esa uzun dastali miya usti bezi – epifiz birikadi. Oraliq miyada yaxshi rivojlangan ko’rish bo’limi bo’ladi. Uning orqa tomonida epifiz, qorin tomonida gipofiz joylashgan. Ko’rish nervlari kesishma (xosila) xosil qiladi. Oraliq miya birlamchi ko’rish markazi bo’lib xizmat qiladi.
O’rta miya ko’ruv bo’laklari deb ataladigan bir juft bo’rtma bilan qoplangan. O’rta miya yaxshi rivojlangan lekin ancha kichik.
Bosh miyaning 4- bo’limi – miyacha yaxshi taraqqiy etgan bo’lib, oldingi tomondan tomondan o’rta miya keyingi qismi bilan uzunchoq miyaning ustida joylashgan bo’ladi. Miyacha harakatni boshqaruvchi markaz hisoblanadi. Uzunchoq miya bosh miyaning oxirgi qismi hisoblanadi va orqa miya bilan tutashadi. Uzunchoq miya va orqa miya vegetativ nerv sistemasining reflektor faoliyatini boshqaradi.