Reja: Jag’lilar va baliqlar katta sinfiga umumiy tavsif. Akulaning tashqi tuzilishi. Akulaning ichki organlar sistemasining tuzilishi. Tog’ayli baliqlarning yashash sharoitiga mos holda tuzilishidagi harakterli belgilari

Ma’ruza 10. Jag’lilar bo’limi.Baliqlar kata sinfi.
Tog’ayli baliqlar sinfi.


Reja:
1. Jag’lilar va baliqlar katta sinfiga umumiy tavsif.
2.Akulaning tashqi tuzilishi.
3.Akulaning ichki organlar sistemasining tuzilishi.
4.Tog’ayli baliqlarning yashash sharoitiga mos holda tuzilishidagi harakterli belgilari.
5.Skelet tuzilishidagi o’ziga xoslik.
6.Sistematikasi va kelib chiqish evolyutsiyasi.


Mavzuga oid tayanch so’zlar va iboralar
Amfitsel, plakoid, pilorik, xondral, kapsula, parasfenoid, vistseral, mikkel tog’ayi, gioid, pilorik, gidrostatik, aorta so’g’oni.
Jag’og’izlilar bo’limiga barcha jag’li umurtqali hayvonlar kiradi. Xordalilarning 99% ushbu bo’limga kiradi. Bularda asosiy tayanch vazifasini xorda bajaradi. Embrionlik va lichinkalik davrida bo’ladi. Keyinchalik xorda qisman yoki butunlay umurtqa pog’onasi bilan almashinadi.
Miya qutisi bosh miyani hamma tomondan o’rab turadi. Burun teshigi doimo bir juft, ichki quloqda 3 ta yarim doira naylar bo’ladi. Xarakatlanish organi toq suzgichlar va juft (ko’krak va qorin) suzgichlari mavjud. Quruqlik vakillarida besh barmoqli harakat organi shakllangan. Skeleti tog’ay yoki suyakdan iborat. Jag’og’izlilar bo’limi (Gnatosthomata) o’z navbatida baliqlar sinfi (Pisces), quruqlik umurtqalilari yoki to’rt oyoqlilar (Tetrapoda) katta sinflariga bo’linadi. Baliqlar tuban tuzilgan umurtqali hayvonlar hisoblanadi.
Baliqlar katta sinfi. Baliqlar katta sinfilariga 20 000 dan ortiq tur kiradi va barcha suv havzvlarida tarqalgan. Shundan MDH 500 dan ortiq tur uchraydi. O’rta Osiyoda 110 ta va O’zbekistonda 84 tur uchraydi. Uzunligi 15-20sm dan, 18-20 metrgacha og’irligi 15-20 tonnagacha keladi. Hattoki ba’ziilari 1-1.5 sm og’irligi, 1.5 gramm keladi (Pondoko, dengiz otchasi).
Baliqlarda umurtqalarning soni 16 tadan ( oy baliqlarda), 400 tagacha (Yangi Zelandiya kamar balig’ida) bo’ladi. Ko’pchilik baliqlarning tanasi tashqi tomondan xar- hil tuzilishga ega bo’lgan tangachalar bilan qoplangan, ayrim tur baliqlarda tangachalarning bo’lmasligi bu ikkilamchi hodisadir.¹
Suvda yashovchi umurtqali hayvonlarda yagona nafas olish organi sifatida jabralar bir umr saqlanadi
Baliqlarning og’zida harakatchan jag’ apparatining bo’lishi bilan to’garak og’izlilardan farq qiladi. Juft harakat organlari ko’krak va qorin suzgichlaridan iborat. Hidlash teshigi juft. Tanasi tangachalar bilan qoplangan.



Biologik jihatdan baliqlar to’garak og’izlilarga qaraganda ancha yuqori turadi, bu xususiyatlarni, ularning chaqqon harakatida, oziqni aktiv ovlashda, xatti-harakatda, tashqi ta’sirlarni qabul va unga moslashishda namoyon qiladi, jumladan nerv sistemasi, sezgi organlari va skeletini murakkablashishida ko’rish mumkin. Suv biotsenozida oziqa zanjirida ishtirok etadi. Ov xo’jalik ahamiyatiga ega.
Baliqlar poleozoy erasining silur davrida chuchuk suvlarda paydo bo’lib, devon davrida hukumron guruhga aylangan. Hozirgi vaqtda ikkita tarmog’i mavjud.
Tog’ayli baliqlarning 600 ga yaqin turi bo’lib, tuzilishida sodda belgilari bilan bir qatorda progressiv belgilari ham mavjud. Skeleti tog’ayligicha saqlanadi. Terisi sodda plakoid tangachalar bilan qoplangan ba’zan tangachasiz. Jabra yoriqlari 5-7 bo’lib, tashqariga jabra teshiklari orqali ochilgan. Juft suzgichlari gorizantal joylashgan, suzgich pufagi yo’q.
Progressiv belgilari: oldingi miya qopqog’ida nerv moddasining bo’lishi, ichki urug’lanishi, ko’p turlarining tirik tug’ishidir. Uzunligi 20 sm dan 15-20 m gacha boradi. Barcha okean va dengizlarning tropik zonalarida tarqalgan (Kaspiy dengizidan tashqari). Ba’zi turlari daryolarga ham o’tadi. Sinf ikkita kenja sinfga bo’linadi.