Режа Иқтисодий ўсиш тушунчаси ва ўлчаниши

 
Инвестициялар ва капиталнинг чиқиб кетишининг иқтисодий мувозанатга тасири 
Инвестициялар ва чиқиб кетишнинг капитал заҳираси динамикасига таъсирини Δk=I-
d, ёки инвестициялар ва жамғармалар тенглигидан фойдаланиб Δk=s·f(k)-dk кўринишида 
ёзиш мумкин. Капитал заҳираси(k) инвестициялар ҳажми капиталнинг чиқиб кетиши 
ҳажмига тенг бўлгунига қадар, яъни s·f(k)=dk шарт бажарилгунига қадар ошиб бораверади. 
Шундан сўнг битта иш билан банд ходимга тўғри келадиган капитал заҳираси ( фонд билан 
қуролланганлик) ўзгармайди (Δk=0). 
I,dk 
dk
sf(k)
k 
k
1
k* 
k
2

---

Инвестициялар ҳажми капиталнинг чиқиб кетиши ҳажмига тенг бўлган шароитдаги 
капитал заҳираси даражаси фонд билан қуролланганликнинг мувозанатли (барқарор) 
даражаси дейилади ва k* деб белгиланади. k* га эришилганда иқтисодиёт узоқ муддатли 
мувозанат ҳолатида бўлади. 
Мувозанат барқарор бўлишига сабаб k нинг дастлабкит миқдори қандайлигидан 
қатъий назар иқтисодиёт мувозанат ҳолатига, яъни k* га интилади. Агар k нинг бошланғич 
миқдори k* дан кам бўлса, ялпи инвестициялар (sf(k)) чиқиб кетиш миқдори ( dk) дан кўп 
бўлади ва капитал заҳираси соф инвестициялар миқдорига кўпайиб боради. Аксинча k2
> k бўлса, инвестициялар амортизациядан камлигини англатади. Бу ҳолда капитал заҳираси 
мувозанатли даражага қадар камайиб боради ( 15.2.-чизма). 
Жамғариш нормаси фонд билан қуролланганликнинг барқарорр даражасига таъсир 
кўрсатади. Жамғариш нормасининг s1 ҳолатдан s2 ҳолатга силжиши инвестициялар эгри 
чизиғини юқорига s1f(k) ҳолатдан s2f(k) ҳолатга қадар силжишини келтириб чиқаради (14-
3. -чизма). 
Жамғариш нормасинингнинг иқтисодий мувозанатга таъсири. 
Бошланғич ҳолатда иқтисодиёт капиталнинг барқарор заҳираси k*1 га эга бўлиб, 
инвестициялар амортизацияга тенг эди. Жамғариш нормаси ошганидан сўнг 
инвестициялар (I’1 - I1) миқдорга ўсди, капитал заҳираси (k*1) ва амортизация (dk1) эса 
ўзгармасдан қолди. Бундай шароитда инвестициялар капиталнинг чиқиб кетиши 
(амортизация)дан ортиқлик қилади ва капитал заҳирасининг янги мувозанат даражаси 
(k*2) га қадар ўсишини келтириб чиқаради. k*2 эса фонд билан қуролланганлик ва меҳнат 
унумдорлигининг юқорироқ даражалари билан характерланади.
Солоу модели жамғариш нормаси капитал билан қуролланганликнинг барқарор 
даражасига эришишнинг ўта муҳим омили эканлигини кўрсатади.
Жамғариш нормасининг ўсиши инвестициялар ҳажмининг ошишини келтириб 
чиқаради. Бу эса асосий капитал миқдорининг ортишига, ўз навбатида капитал билан 
қуролланганлик даражасининг (k) кўтарилишиорқали , пировард натижага, яъни эса ишлаб 
чиқариш ҳажмининг (Y) кўпайишига олиб келади. 
Шундай қилиб, жамғариш нормасининг ошиши барқарор мувозанат шароитида 
юқорироқ ишлаб чиқариш ва капитал заҳираси даражасига эришиш имконини беради. 
Аммо жамғариш нормасининг ортиши қисқа муддатдли даврда, иқтисодиёт янги барқарор 
мувозанат нуқтасига етгунга қадар , иқтисодий ўсишни жадаллашишига олиб келади.
Жамғариш жараёни ҳам, жамғариш нормасининг ошиши ҳам барқарор мувозанат 
ҳолатида аҳоли жон бошига ишлаб чиқариш ҳажмининг узлуксиз ўсиши механизмини
тушунтириш учун етарли эмас. Улар мувозанатнинг бир ҳолатидан иккинчи ҳолатига 
ўтилишини кўрсатади холос.
I.d
k 
dk 
s
2
f 
(k) 
s
1
f 
(k) 
I’
1
dk
1
.I
1
k*
1
k*
2
k 

---

Солоу моделини кейинги ривожлантирилишида навбат билан икки шарт олиб 
ташланади: аҳоли сони ва унинг иш билан банд қисми сонининг ўзгармаслиги ҳамда техник 
тараққиётнинг мавжуд эмаслиги. 
Аҳоли доимий (n) суръат билан ўсади деб тасаввур қиламиз. Ишчилар сонининг 
кўпайиши бошқа тенг шароитларда меҳнатнинг капитал билан қуролланиши даражасининг 
қисқаришига олиб келиши мумкин. Натижада, бир ишчига тўғри келадиган капитал 
заҳираси ўзгаришини кўрсатувчи тенглама қуйидаги кўринишга эга бўлади: 
Δk=I-dk-nk ёки Δk=I-(d+n)k 
Меҳнатнинг капитал билан қуроланганлиги пасайиши туфайли уни олдинги даражада 
сақлаб туриш учун инвестицияларнинг капитал чиқиб кетишини қоплайдиган ҳажми зарур. 
Капитал жамғариш нормаси юқори бўлмаса капиталнинг чиқиб кетиши, аҳоли сонининг 
ўсиши туфайли капитал билан қуролланганлик даражаси ўзгармасдан қолиши ёки пасайиб 
кетиши мумкин.