Reja: Iqtisodiy tahlil metodi, uning o‘ziga xos xususiyatlari

Kvartal I II III IV

O‘sish sur’ati 1,05 1,09 2,01 1,56

Narx o‘sish sur’ati quyidagini tashkil qilgan: 1,05·1,09·2,01·1,56 =

3,59

Agar o‘rtacha o‘sish sur’atini hisoblash uchun o‘rtacha arifmetik

formulasidan foydalanilsa, yillik o‘sish sur’ati o‘rtacha 1,43 martani

tashkil qilganligini ko‘ramiz:

(1,05+1,09+2,01+1,56)/4 = 1,43.

Olingan qiymat o‘sish sur’atining haqiqiy manzarasini berishi

ehtimoldan uzoq, chunki agar har kvartalda narxlar 1,43 marta oshgan,

deb taxmin qilinsa, u holda yillik o‘sish sur’ati 4,15 martani tashkil

qilishi lozim:

1,43*1,43*1,43*1,43 = 4,15 marta.

Bunday qarama-qarshilik yuzaga kelmasligi uchun bir yilda

o‘rtacha kvartallik narx o‘sish sur’atini hisoblash uchun o‘rtacha

geometrik formulasidan foydalanish talab qilinadi:

4 1,05•1,09 • 2,01•1,56 = 1,38

Iqtisodiy tahlilda o‘rtacha xronologik usul ham keng qo‘llaniladi.

Korxonalarni tavsiflash uchun oraliq va oniy ko‘rsatkichlar

qo‘llaniladi. Birinchisiga misol sifatida tovar aylanmasi, foyda,

qandaydir davr uchun tushumlar hajmi; ikkinchisiga esa – muayyan

sana uchun zaxiralar, asosiy mablag‘lar va ishlovchilar soni haqida

ma’lumotlarni keltirish mumkin. Oraliq ko‘rsatkichlarni

o‘rtachalashtirish uchun ko‘pincha o‘rtacha arifmetik formulasi

qo‘llanilsa, oniy ko‘rsatkichlarni o‘rtachalashtirish uchun aynan

o‘rtacha xronologik formulasidan foydalaniladi. Agar X1,…,Xn oniy

ko‘rsatkichlar qatori berilgan bo‘lsa, u holda mazkur qator uchun

o‘rtacha xronologik Sch quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:

Sch = (X1/2+X2+...+Xn-1+Xn/2)/ n-1

Misol, 2016 yildagi do‘konda tovar zaxirasining o‘rtacha

miqdorini topish talab qilinadi, agar har bir kvartal boshi uchun

zaxiralar haqida quyidagi ma’lumotlar mavjud bo‘lsa (ming so‘m):