Reja: Inson ekologiyasi haqida zamonaviy tasavvur. Ekologik valeologiyasi: biogen jihatlar. Ekologik valeologiya- sotseogen jihatlar. Inson faoliyat subyekti sifatida. Adaptiv (moslashish) o’zgarishlar va salomatlikning “bahosi”

Geografik yondashuv inson ekologiyasiga konstruktiv geografiyaning yo’nalishlaridan biri sifatida qarashga yordam beradi. Bu yerda inson ekologiyasi vazifalari o’zgacha baholanadi: “inson ekologiyasi bo’yicha ilk tajribalarda tibbiy geografik jihatlarga, xususan, individiumning atrof-muhitning yomon sharoitlariga biologik moslashuviga ko’proq e’tibor berilar edi. Inson ekologiyasi zamonaviy maktablari rivojlanishining asosiy yo’nalishi o’zgacha tus oldi. Atrof-muhitni boshqarish masalasiga asosiy urg’u berildi”. Lekin, aftidan inson ekologiyasini geografiyadan ajratmasdan, balki ushbu fanning geografik jihatlarini o’rganish to’g’riroq bo’lardi. Bunga misol sifatida Sibir bo’limi Sibir va Uzoq sharq geografiyasi institutining Enesey shimolini zabt etish va u yerga aholini joylashtirish sharoitlarini yaxshilash bo’yicha qariyb 20 yil oldingi o’tkazgan tadqiqotlarni keltirish mumkin.
Klassik valeologiya nuqtaiy nazaridan inson ekologiyasiga bo’lgan qarash insonning morfofunksional o’zgaruvchanligiga bo’lgan tashqi muhit sabablari aniqlanguncha ushbu fanning vazifalarini redutsiya qilishi mumkin.
Integrativ valeologiya tomonidan hal etiladigan vazifalar
Biz rivojlanayotgan tasavvurlarga muvofiq, integrativ valeologiyaning istalgan yo’nalishi, uning xossalari va sifatlari, ular o’zgaruvchanligining shakli va omillari chegarasida mavjud bo’lgan insonning somatopsixik yaxlitligini o’zining birinchi maqsadi sifatida qo’yadi. Inson ekologiyasi va integrativ valeologiyaning ilmiy qarashlari bizning matbuotdagi so’ngi chiqishlarimizning birida ko’rib chiqiladi. Uning xulosasidan ayrim qismlarini keltiramizki, bu ular bildirayotgan fikrlarni batafsil asoslashga hojat qoldirmaydi.
-integrativ valeologiya insonning somatopsixik yaxlitligi, uning tarkibiy o’zgaruvchanligining shakllari va omillari (taqqoslash chegarasidan tashqaridagii boshqa vazifalar) ni o’rganadi;
-inson ekologiyasi tizimni (inson-tashqi muhit), (muhitning biologik, abiotik, ijtimoiy qismlarini qo’shgan holda) va individ, shaxs holati uchun xizmat qiluvchi tizim buzilishi (razbalansirovka) oqibatlarini o’rganish. Valeologiya chegaralarining inson ekologiyasining nafaqat somatopsixik, balki shaxsiy ijtimoiy, madaniy integrativ, shuningdek organizmli-muhitli yaxlitligigacha kengayishida integrativ antropologiya tarkibiga qo’shiladi. Bularda keyingisi individ va shaxs o’zgaruvchanligi shakllarini aniqlashga qaratilgan, bunda yosh jinsiy va konstutsional –irqiy mansubligi, shuningdek muayyan muhit agenti bilan muloqot tajribasining fifferinsiyalovchi roli hisobga olinadi. Bu bilan fan sifatida inson ekologiyasining mazmuni tugamaydi. Organizm-muhit o’zaro munosabatlari, mexanizmlari, muhitning antropogen ifloslanish oqibatlari va ko’plab masalalarni o’rganish ekologik antrpologiya masalalarini ko’rib chiqishning chegarasidan tashqarida qoladi.