Reja: Inson ekologiyasi haqida zamonaviy tasavvur. Ekologik valeologiyasi: biogen jihatlar. Ekologik valeologiya- sotseogen jihatlar. Inson faoliyat subyekti sifatida. Adaptiv (moslashish) o’zgarishlar va salomatlikning “bahosi”

Ekologik omillarning ta’siri va salomatlik


Reja:

1. 
   Inson ekologiyasi haqida zamonaviy tasavvur.
   
2. 
   Ekologik valeologiyasi: biogen jihatlar.
   
3. 
   Ekologik valeologiya- sotseogen jihatlar.
   
4. 
   Inson faoliyat subyekti sifatida.
   
5. 
   Adaptiv (moslashish) o’zgarishlar va salomatlikning “bahosi”.
   

Inson ekologiyasi haqida zamonaviy tasavvur.
Ekologiya, ya’ni bizni o’rab turuvchi narsalar (yunoncha so’z oikos-boshpana, uy) haqidagi tushunchani XIX asr o’rtalarida biolog- evolyutsionist Ernes Gikkel (1834-1919) adabiyotga olib kiradi. Shu vaqtdan boshlab, aftidan, mazkur tushunchani mutaxassislar tomonida turli tarzda talqin etilgan va ilmiy kategoriya sifatida baholanadi. To’g’rirog’i, ushbu tushunchaning qo’lanish sohasi biologiya fani bilan chegaralanmay, olimlar qarshilik bildirmaganlari sababli, ular o’rtasida unchalik tortishuvlar bo’lmagan. Ekologik g’oyalarning inson omiliga singishi hamda ularni ijtimoiy talqin etilishi bilan vaziyat o’zgara boshladi.
Tibbiy atamalar enseklopedik lug’atida ekologik “organizmlarning bir-biri va atrof-muhit bilan o’zaro munosabati haqidagi fan” sifatida ta’riflanadi. Inson ekologiyasi, o’sha manbaa bo’yicha, “tabiat va inson munosabatlarining umumiy qonuniyatlarini o’rganuvchi va ularning munosabatlarini optimallashtirishga qaratilgan tadbirlarni ishlab chiquvchi fandir”. Har bir istalgan fan kabi, atrof-muhit bilan aloqador tirik organizmlar munosabatlarining xususiyatlari, qator voqealik va qonuniyatlar o’ziga xos, maxsus atamalar bilan nomlanadi. Jumladan, ekosestema atamasi ilk bor ingliz olimi Temsli tomonidan taklif etilgan. U tirik organizmlar hamda ular iste’qomat qiluvchi muhitning birligini anglatadi. Ekosistema tarkibini 3 guruhga ajratish mumkin: 1. Produsentlar. 2. Konsumentlar. 3. Redusentlar. Produsentlar- quyosh nurlari energiyasi yoki kimyoviy aloqalar energiyasidan foydalangan holda organik moddalarni mustaqil sintezlashtiruvchi organizmlardir. Barcha yashil o’simliklar, ko’k yashil suv o’simliklari, ba’zi bakteriyaalr produsentlar guruhiga kiradi. Tayyor organik moddalarni iste’mol qiluvchilar- konsumentlardir (hayvonlar va inson). Organik moddalarning oddiy birikmalarigacha chirish jarayoni redusentlar (bakteriyalar, zamburug’, qurt-qumursqalar) orqali amalga oshiriladi. Komponentlar o’rtasidagi aloqalar, oziq-ovqat aloqalari, shuningdek oziq-ovqat hosil qilish asosida amalga oshiriladi.
Inson ekologiyasi uning tibbiyot, geografiya, biologiya sohalaridagi tadqiqotlari sifatida namoyon bo’ladi, bu esa ushbu fan haqidagi yagona tasavvurga putur yetkazadi. Tibbiy yondashuv uning tarkibiga epidemiologiya, yuqumli va yuqumli bo’lmagan kasalliklar, ovqatlanish va uy-joy gigiyenasi, boshqacha qlib aytganda, sanitar-gigiyena turkumidagi deyarli barcha fanlarni kiritishgaolib keladi. “Inson ekologiyasi muamolarini ishlab chiqishda tabiiy ilmiy fanlar va tibbiyot yetakchi hisoblanadi. Shuning bilan birga e’tirof etish lozimki, inson ekologiyasi sotsiologiyani, psixologiyani, gigiyenani va boshqa o’z predmeti va o’z xususiiyati bo’lgan fanlarni o’zining hisobiga almashtrshi mumkin emas” deyilgan fikr adoatdandir.
Ushbu ilmiy yo’nalishga biologik yondashuvning kengligi asosiy masalalar: ovqatlanish ekologiyasi, ob-havo (klimat)ga moslashish, kasalliklar, populyatsiya barqarorligining monografik holatining qisqacha sanab o’tilishi bilan aniqlanadi.