Reja: aqsh soliq tizimi va uning rivojlanish tarixi aqsh soliq turlari Yuridik shaxslardan olinadigan soliqlarning o’ziga xos xususiyatlari aqsh soliqlarini

4-rasm. Yuridik shaxslar foyda solig’i daromadlarining YAIMga nisbatan taqqoslama tahlili⁷
Soliqni qisqartirish va ish o'rinlari to'g'risidagi qonun (TCJA) korporativ daromad solig'ining yuqori stavkasini 35 foizdan 21 foizgacha pasaytirdi va tugatilgan korporativ stavkalar jadvali va korporativ alternativ minimal soliqni bekor qildi. 2022 yilgacha TCJA ko'plab yangi investitsiyalarni to'liq sarflashga imkon beradi, shundan so'ng bu imtiyoz 2026 yilgacha bekor qilinadi.⁸


4.AQSh soliqlarini budjetdagi o’rni va stavkalari
Federal soliq tizimi bir necha elementlarni o’z ichiga oladi.Daromad solig’ asosiy tarkibiy qismi bo’lib,Qo’shma shtatlarda jismoniy shaxslarning daromadlariga va korporatsiyalar uchun alohida daromad solig’iga nisbatan qo’llaniladigan daromad so’lig’I mavjud.Ish haqi solig’i olingan daromadlardan olinadi.Budaromadning katta qismi ijtimoiy sug’urta dasturlarini moliyalashtirish uchun ishlatilinadi.
AQSH soliq tizimida mulk va sovg’a solig’I hamda turli xil aktsiz solig’i ham kiradi.2017 yil oxirida Prezident Tramp qonunini imzoladi.P.L.115-97, bu AQSh federal soliq tizimini sezilarli darajada o’zgartirdi⁹.Binobarin, 2020 yi; uchun amal qiladigan federal soliq tizimi 2017 yil uchun amal qilganidan farq qiladi. 115-97 P.L dagi shaxsiy daromad solig’I tizimidagi o’zgarishlar vaqtinchalik va 2025 yil oxirida tugashi rejalashtirilgan. Shunday qilib,amaldagi qonunchillika binoan, 2025 yildan keyin shaxsiy daromad solig’i tizimi 2017 yil uchun amal qilgan tizimga o’xshash bo’lishi kerak.
Federal daromad soliqtizimi bir necha tarkibiy qismlarga ega.Eng yirik tarkibiy qism,hosil daromad shartlari,individual daromad solig’i hisoblanadi.FY 2019 yilda shaxsiy daromad solig’I federal daromadda 1.7 trilion dollar hosil qildi. kongress ning byudjet idorasi federal daromad solig’i bo’yicha daromadlar FY2020 1.5 trln dollarni tashkil etishni prognoz qildi , bu esa COVID-19 pandemiyasining iqtisodiy ta’siri va siyosiy javobi tufayli pasaydi.2019-yilda federal daomadning qariyib 50% shaxsiy daromad solig’idan olingan.2020- yilda 47% ofederal daromad shaxsiy daromad so’lig’I orqali olindi. Shaxsiy daromad solig’iga o’xshab ,korporativ soliq tushumlari 2020 yilda 2019 darajalariga nisbatan pasaygan.2019 yilda korporativ soliq tushumlari 230 milliard dollarni yoki federal daromadning qariyib 7 % foizini tashkil etti.
Federal daromadning ikkinchi yirik manbayi ish haqqi solig’I hisoblanadi.2019 yilda ish haqqi so’lig’i federal daromadda 1.2 trilion dollar(umumiy daromadning 36%) hosil qildi.



1-rasm. 2021-yildagi AQSh byudjet daromadlari, mlrd dollarda¹⁰
Yuqoridagi jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki shaxsiy daromad soliqlari hamda ijtimoiy sug’urta soliqlari davlat byudjetining qariyb 86% daromadlarini tashkil qilgan. Korporativ daromad solig’i ulushi 7% atrofida tashkil qilgan.
2-rasm. 2021-yilgi AQSH davlat byudjeti daromadlari tarkibi, 3863 mlrd Federal soliqlar progressiv xarakterga ega, ya'ni soliq solish ob'ekti ko'payishi bilan soliq stavkasi ham o'sib boradi, "davlat" va mahalliy soliqlarni regressiv stavka bo'yicha hisoblash mumkin. AQSh soliq tizimi 3 pog'onadan iborat bo'lishiga qaramay, qonunchilikda federal, shtat va mahalliy soliqlar aniq ajratilmagan. Har bir davlat o'z soliqlarini tasdiqlash huquqiga ega, faqat qonuniy talablarga rioya qilish kifoya. Bir vaqtning o'zida federal, shtat va mahalliy hukumat tomonidan bir xil soliqlarni kiritish. Masalan, davlat aholisi byudjetning turli darajalariga 2 turdagi daromad va mol-mulk soliqlarini, 3 turdagi aksiz solig'ini to'lashi mumkin. Kompaniyalar federal darajada soliq to'laydi.
Rossiya tizimidan farqli o'laroq, xodimlarning ijtimoiy ta'minoti uchun to'lovlarni nafaqat kompaniyalar, balki xodimlarning o'zlari ham to'lashi mumkin. Soliqlarning katta qismi (taxminan 70%) federal byudjetga tushadi. Shunday qilib, Qo'shma Shtatlarda qabul qilingan asosiy soliqlar sifatida siz quyidagilarni nomlashingiz mumkin: Federal byudjet uchun asosiy soliq tushumi bo'lib xizmat qiladigan shaxsiy daromad solig'i. Shuningdek, uni yakka tartibdagi biznesni yuritadigan shaxslar to'laydilar. Jismoniy shaxslar va kompaniyalar uchun mol-mulk solig'i. Kompaniyalar uchun korporatsiya solig'i (daromad solig'ining rus analogi). Aksizlar (bilvosita soliq). Savdo solig'i (bilvosita soliq). Ish haqi bo'yicha soliqlar (ijtimoiy sug'urta badallari). Ishsizlik uchun soliq. Umuman olganda, AQSh soliq tizimi mamlakat yalpi ichki mahsulotining 30 foizini ta'minlaydi.¹¹ AQSh soliq yuki sanoat rivojlangan mamlakatlar orasida eng past ko'rsatkichlardan biri sifatida tan olingan.
Har bir yuridik korporatsiyalar tashkiliy-huquqiy shakli asosida ma'lum soliq stavkalari bo'yicha soliqqa tortiladi. Shuni ham yodda tutish kerakki, Amerika Qo'shma Shtatlarida yuridik shaxslarga soliq solish 3 darajaga bo'linadi: federal, mintaqaviy, mahalliy.
Amerika Qo'shma Shtatlaridagi MCHJ shaklidagi yuridik shaxslarni soliq tortish
Mamlakatning federal soliq qonunchiligi (va aksariyat shtatlar) Qo'shma Shtatlarda MChJ tuzishga ruxsat beradi. Shundan so'ng, kompaniya soliqqa tortiladi. Bu yuridik shaxs juda moslashuvchan tuzilishga ega bo'lsada va ko'pincha qo'shma korxonalarda qo'llaniladi. MChJ uchun hisobot berish talablari korporatsiyaga qaraganda ancha qat'iydir. Bundan tashqari, har chorakda soliq deklaratsiyasini topshirish chet ellik egalar tomonidan har qanday daromad bilan bog'liq ravishda talab qilinadi. MChJ yuridik shaxs sifatida o'z nomidan mol-mulkka egalik qilishi, qarz va boshqa majburiyatlarni o'z zimmasiga olishi, shartnomalar tuzishi va sud ishlarini boshlashi mumkin¹² Boshqa yuridik shaxslarda bo'lgani kabi, Amerikada ham MChJni ro'yxatdan o'tkazish davlat (federal emas) qonuni bilan tartibga solinadi. Ushbu kompaniyalar quyidagicha soliqqa tortiladi:
Amerika Qo'shma Shtatlaridagi xorijiy filial shaklidagi yuridik shaxslardan olinadigan soliqlar.
Agar xorijiy kompaniya Qo'shma Shtatlarda ishlayotgan bo'lsa, lekin AQSh yuridik shaxsini tashkil qilmasa, u holda ushbu faoliyat sho'ba korxonasi sifatida soliqqa tortiladi. Odatda xorijiy kompaniya filiallari AQSh yuridik shaxsla daromad solig'iga tortiladi. Shtatlarning soliq to'g'risidagi qonunlari, shuningdek, AQShdagi sho'ba korxonalari foydasi 30% miqdorida soliqqa tortiladi.¹³ Soliq stavkasi kamaytirilishi yoki butunlay bekor qilinishi mumkin. Qo'shma Shtatlarda kompaniyani ro'yxatdan o'tkazish - bu iqtisodiy barqaror davlatda biznes yuritish uchun imkoniyatdir. Kelajakdagi korxonaning tegishli tashkiliy-huquqiy shaklini tanlashdan oldin, amaldagi soliq stavkalari bilan tanishib chiqish zarur. Umuman olganda, Amerikada chet el daromadlari uchun ikki pog'onali soliqqa tortish tizimi mavjud:

• 
  biznes yuritishdan olingan daromadlarga davlat va alohida shtatlar tomonidan belgilangan stavkalar bo'yicha soliq solinadi;
  
• 
  qimmatli qog'ozlarga investitsiyalar yoki boshqa turdagi investitsiyalardan olingan foyda 30% stavka bo'yicha soliqqa tortiladi.
  

Shu bilan birga, ushbu 30% soliq stavkasi shartnomaviy imtiyozlar, kapitaldan olinadigan soliq imtiyozlari va investitsiya soliqlaridan ozod qilish kabi turli xil imtiyozlarga duch keladi, bu ko'pincha soliq stavkalarini butunlay qoplashi yoki sezilarli darajada pasaytiradi.
Yuridik shaxslar foyda solig’i
Soliq solinadigan korporativ foyda korporatsiyaning tushumlaridan ruxsat etilgan xarajatlarni chegirilgandan keyin qolgan qismiga tengdir. Belgilangan xarjatlar asosan sotilgan mahsulotlar tannarxi, ish haqi va boshqa xodimlar uchun tovon puli, foizlar, boshqa soliqlarning aksariyati, amortizatsiya va reklama xarajatlaridir. Xorijiy transmilliy kompaniyalarga qarashli AQShda joylashgan korporatsiyalar, odatda, AQShning biznes faoliyatidan olgan foydalari bo'yicha AQSh korporatsiyalari kabi bir xil AQSh korporativ soliq qoidalariga duch kelishadi.Yuridik shaxslardan olinadigan daromad solig'i federal daromadlarning uchinchi yirik manbai bo'lib, u jismoniy shaxslarning daromad solig'i va ish haqi soliqlaridan ancha kichik. Bu 2019 moliya yilida 230,2 milliard dollarni tashkil etti

5.AQShda soliq qarzini undirish mexanizmi

AQShda soliqdan bo'yin tovlaganlarga qarshi kurash kuchaytiriladi.
Bayden ma’muriyatining aytishicha, har yili boy amerikaliklar to’lashi lozim bo’lgan 600 milliard dollardan ortiq soliq davlat g’aznasiga kelib tushmayapti. Bu mablag’larning o’z vaqtida undirilishini ta’minlash maqsadida soliq idorasining nazorat qilish vakolatlarini kuchaytirish taklif qilinmoqda.Agar chora ko’rilmasa, kelasi 10 yil ichida to’lanmagan soliqlar miqdori yetti trillion dollarga yetishi mumkin. Bu jami soliqlarning 15 foizini tashkil etadi, deyiladi Moliya vazirligi e’lon qilgan hisobotda.“Bu to’lanmagan soliqlar Amerika oilalari va itoatkor soliq to’lovchilar uchun qimmatga tushadi. Qaror beruvchilar defitsitni oshirish, muhim yo’nalishlarga kam mablag’ sarflash yoki boy berilgan tushumni qoplash uchun soliqlarni yanada oshirish kabi yo’llardan birini tanlashga majbur bo’ladi”, - deyiladi hujjatda.
Yangi choralar natijasida kelasi 10 yil ichida 700 milliard dollar to’lanmagan soliq qaytarib olinishi aytilmoqda.Soliqlarning o’z vaqtida yig’ilmasligi faqat AQShga xos muammo emas. Amerika soliqlarning 15 foizini boy bersa, bu ko’rsatkich, London universiteti tadqiqotiga ko’ra, Yevropa Ittifoqida 16 foizni tashkil etadi. 2015-yilda Yevropa Ittifoqida to’lanmagan soliq miqdori bir trillion dollardan oshgan.Bu oson ish emas“Bu vaqt oladi. Bir necha yil davomida xodimlar sonini oshirib borishadi. Soliq idorasida ishlab yurgan va bu jarayonni yaxshi biladigan odamlarning aytishicha, bittaq auditorni tayyorlashga besh yil vaqt ketadi. Ayniqsa, soliqdan bo’yin tovlashning idora tekshirishni istayotgan murakkab turlarini ko’rish uchun. Bu pullarni yig’a olishsa kerak, lekin buni bir kunda bo’ladi, deb kutmaslik kerak”, - deydi soliq bo’yicha tadqiqotchi Xovard Glekmen¹⁴.
Oldinda turgan vazifaga shubha bilan qarayotganlar ham yo’q emas.
“Biroz balandparvoz ko’rinyapti. Soliq idorasida tekshiruvlarni yaxshilash va qonunlar ijrosini kuchaytirish tushumni oshirishning yaxshi yo’li. Lekin ularga shu maqsadda ajratilayotgan katta miqdordagi puldan qanchalik samarali foydalana olishlariga ishonchim komil emas”, - deydi yana bir ekspert Aleks Muresianu.
“Amerika oilalari rejasi”ni moliyalashTo’lanmagan soliqlarni qaytarish tashabbusi Bayden ma’muriyatining xarajatlarni oshiruvchi yana bir rejasi e’lon qilingan paytda olg’a surilmoqda. “Amerika oilalari rejasi” deb atalayotgan qonun loyihasiga ko’ra, bolalar bog’chasi, bepul ta’lim, oilalar uchun tibbiy sug’urta va bolalar uchun soliq imtiyozlari kabi yo’nalishlarga federal byudjetdan ko’proq mablag’ ajratiladi.Ammo, deydi Glekmen, Soliq idorasi tomonidan undiriladigan pul bu reja asosida ajratiladigan mablag’ning, ya’ni 1,8 trillion dollarlik rejaning yaqiniga ham kela olmaydi.“Agar Kongressdagilar to’lanmay qolgan soliqni yig’ish bu xarajatlarni qoplaydi deb o’ylayotgan bo’lsa, xomtama bo’lishadi. Bu yaxshi narsa, buni qilish kerak va u ko’p pul jamg’aradi, lekin bu pul trillion dollarlik infratuzilma loyihasiga yetmasligi aniq”, - deydi u.
Soliqlarni undirish rejasi tafsilotlari:
Bayden ma’muriyati nazoratni kuchaytirish uchun soliq idorasiga qo’shimcha 80 milliard dollar mablag’ ajratmoqchi. O’tgan o’n yil ichida idora byudjeti 20 foizga qisqartirilgan edi. Natijada xodimlar soni kamayib, ish faoliyati sustlashgan.
Agentlikning ma’lumotlar bilan ishlash tizimi ham yangilanishi kutilmoqda. Bu tizimning ba’zi qismlari eskirgan dasturlash tilida, o’tgan asrning 60-yillarida barpo etilgan infratuzilmada ishlashi aytiladi.
Shuningdek, soliq to’lovchilarga deklaratsiya to’ldirishda yordamlashuvchi shaxs va firmalar ustidan nazoratni kuchaytirish, soliqdan bo’yin tovlaganlik uchun jarimalarni oshirish choralari ko’zda tutilmoqda.
Bank ma’lumotlarini yig’ish
Hukumat banklar tomonidan soliq idorasiga beriladigan ma’lumotlar miqdorini oshirishni ham taklif etmoqda. Bu esa moliyaviy institutlar noroziligiga sabab bo’ldi.
Rejaga ko’ra, fuqarolar hisob raqamiga kelib tushayotgan va undan chiqayotgan pul mablag’lari ma’lum summadan oshsa, banklar bu haqda soliq idorasini xabardor qilishi kerak. Maqsad soliqdan bo’yin tovlash uchun yashiriladigan noqonuniy mablag’ manbalarini aniqlash.
Banklar bu tartibga e’tiroz bildirib, yangi chora xarajatlarning oshishi va boshqa murakkabliklarga olib borishi haqida ogohlantirmoqda.
“Soliq to’lovchilar o’z majburiyatini bajarishini ta’minlash uchun ko’rilayotgan choralarni qo’llaymiz, lekin bu hisob raqami egalari haqida ma’lumot beruvchi institutlarga ortiqcha moliyaviy bosim qo’ymasligi kerak, ayniqsa, foyda ko’rish ancha mavhum bo’lib turgan bir paytda”, - deyiladi banklar birgalikda yozgan xatda.
Glekmenning aytishicha, soliq idorasi banklardan qo’shimcha ma’lumot yiqqani bilan ulardan samarali foydalana olishi dargumon.
“Har bir bank hisobiga tushgan va undan chiqqan mablag’ haqida juda ko’p ma’lumot so’rashyapti. Soliq idorasi shu paytgacha berilgan ma’lumotlarni ham yetarli darajada ko’rib chiqa olmayapti. Yangi tartib ular ishiga yana milliardlab axborot qo’shadi”, - deydi tadqiqotchi Xovard Glekmen.