Reja : Lok-bo‘yoq materiallarning tavsifi

Mavzu: Lok va bo’yoq materiallari, Yog’och qurilish materiallari

Reja :

1. 
   Lok-bo‘yoq materiallarning tavsifi va ishlatilishi 
   
2. 
   Lok-bo‘yoq, materiallarni saqlash va tashish shartlari 
   
3. 
   Yog’och qurilish materiallari
   

Lok-bo‘yoq materiallarning tavsifi va ishlatilishi 
Gruntovka  (zamin  bo‘yoq.)  plenka  hosil  qiluvchi  moddadagi  pigment 
suspenziyasi  yoki  pigment  bilan  tuldirgich  moddaning  aralashmasidan 
iborat  bo‘lib,  quriganidan  so‘ng  bir  jinsli  plenka  hosil  qiladi.  Zamin 
bo‘yoq,  butun  koplama  uchun  asos  bo‘lib,  buyalayotgan  sirt  bilan  keyin 
surtiladigan  lok-bo‘yoq,  katlamlari  urtasida  pishiq  boglanish  vujudga 
keltiradi. Zamin bo‘yoq, chutka bilan, yoki tuzgitib beriladi. Lok-bo‘yoq, 
gruntlar  moy  lokni  lok  massasining  40  foizigacha  mi*uyurda  pigment 
bilan (xrom kislota tuzlari, qurgoshin surigi, titan birikmasi va boshqalar) 
aralashtirib  xosil  qilinadi.  Smola  gruntlar  esa  tegishli  loklarga  smola 
plastifikator,  pigment  va  erituvchi  moddalar  qushib  tayyorlanadi.  Ular 
metall,  plastmassa,  yog‘och  sirtlar  va  boshqa  sirtlar  bilan  juda  yaxshi 
tishlashadi va tez quriydigan lok-bo‘yoq, materiallar xrsoblanadi. GF-0119 
va PF-0142 markali zamin bo‘yog‘ar alkid smolalar asosida tayyorlangan 
ko‘p  tarqalgan  gruntovkalardir.  Sanoatimiz  kremniyorganik  plenka  hosil 
qiluvchilar  asosida  KO-052,  KO-0217  markali  plenka  hosil  qiluv-chilar 
asosida, URF-0106, URF-0110 markali poliuretan plenka hosil qiluvchilar 
asosida,  EP-057,  EP-090,  EP-0140  markali  epoksid  va  boshkr  xil  plenka 
hosil qiluvchilar asosida bir qancha zamin bo‘yog‘ar ishlab chiqarmoqda. 

 
Shpatlevka  pigmentlarning  plenka  hosil  qiluvchidagi  tuldirgich 
moddalar  bilan  aralashmasidan  iborat  bo‘lib  notekisliklarni  tuldirish, 
zamin bo‘yoq, berilgan sirt-larni baravarlash va tekislashga atalgan quyuq 
krvushoq  massadir.  Shpatlevka  shpatel  yordamida  yulka  katlam  qilib 
beriladi.  Katlam  kalinligi  0,5  mm  dan  oshib  ketmasligi  kerak.  Zamin 
bo‘yoq, berilgan sirtga dastavval lozim topilgan joy shpatlevkasi beriladi, 
shundan  so‘ng  sidirga  shpatlevka  beriladi.  Xar  katlam  zamin  bo‘yoqdan 
so‘ng shpatlevka katlam soni uchtadan oshib ketmasligi kerak. Shpatlevka 
qilingan  sirt  quriganidan  so‘ng  notekis  joylari  va  gadirliklari  bo‘ladi, 
shuning uchun ham u abraziv jilvir krgoz bilan silliklab chiqilmogi kerak. 
Moyli  shpatlevka  tarkibidagi  pigmentning  ko‘pligi  (80  foizgacha)  xamda 
erituvchi  moddaning  ozligi  bilan  zamin  bo‘yog‘an  farq  qiladi.  Moyli 
shpatlevka-larning uzoq qurishi ularning ishlatilish sohasini ancha cheklab 
quyadi.  Efir-tsellyulozali  shpatlevkalar  orasida  NTs-0038,  NTs-0042  va 
ETs-0027  markali  shpatlevkalar  ko‘proq  tarqalgan.  Plenka  hosil  qiluvchi 
sintetik  moddalar  asosidagi  shpatlevkalarning  adgeziya  xossasi  yukrri, 
kimyoviy chidamli, mexanik jixatdan pishiq va tez xuriydi. KO-0035, KO-

0066, PE-0025, PE-0044, XV-0018, EP-0028, EP-0055, EP-0080 markali 

shpatlevkalar ko‘proq tarqalgan. 

Bo‘yoq  plenka  hosil  qiluvchi  moddadagi  pigment  suspenziyasi  yoki 
pigment  bilan  tuldirgach  modda  aralashmasidan  iboratdir.  Plenka  hosil 
qiluvchi  moddaning  tabiatiga  kura  bo‘yog‘ar  moyli  bo‘yog‘arga  (ularda 
o‘simlik moyi, yoki alif plenka hosil qiluvchilar bo‘ladi), alkidli (gliftalli 
va pentaftalli smolalar plenka hosil qiluvchilar bo‘ladi) qamda perxlorvinil 
smola,  fenol-formaldegid  smola  va  boshqa  xil  smolalar  plenka  hosil 
qiladigan  bo‘yog‘arga  bo‘linadi.  Moyli  bo‘yoq,  negizidagi  qoplamalar 
atosfera ta’siriga chidamli bo‘lib ayrim xrllarda emiruvchi muxrt ta’siriga 
duch kelmay-digan ochiq maydonlar va binolar ichida ishlatiluvchi metall 
xamda  yog‘och  ashyolarni  muxrfaza  etishda  qo‘llanadi.  Moybo‘yog‘ar 
tabiiy  alif  (zigar  moy)  bilan,  "oksol"  alif  (55  foiz  moy  va  45  foiz  uayt-
spirt)  bilan,  alkid  aliflar  (50  foiz  gliftal  yoki  pentaftal  smola  va  50  foiz 
uayt-spirt) bilan xayda kombinatsiyalangan alif 
(60 foiz o‘simlik moyi va 30 foiz uayt-spirt) bilan olinadi. Bo‘yog‘arni 
markalashda aliflarning turlari shartli ravishda raqamlar bilan belgilanadi: 
1  —  tabiiy;  2  —  oksol;  3  —  gliftal;  4  —  pentaftal;  5  — 
kombinatsiyalangan  alif  bo‘ladi.  Masalan,  Oq  MA—025  markasi:  kjiok, 
moybo‘yoq, atmosfera ta’siriga chidamliligi cheklangan, 
kombinatsiyalangan  alifga  qorilgan,  degan  ma’nolarni  bildiradi. 
Moybo‘yog‘ar  ishlatishga  tayyor  suyuq  xrlda,  quyuq  pastasimon  x.olda 
tayyorlab chiqariladi. Bo‘yoqri ishlatish oldidan uning konsistentsiyasi alif 
qushilib  maromiga  keltiriladi.  Moybo‘yog‘i  qoplamalar  qoyatda  elastik 
bo‘lsada, yaxshi yarqiramaydi. Moybo‘yoq. yaltillab chiqmogi uchun unga 
moyli  lok  qushiladi.  Kech  Xurish,  kimyoviy  chidamlilik  va  mexanik 
pishiqlikning  pastligi  qamda  birmuncha  tez  eskirish  moybo‘yog‘arning 
nuqsonlaridandir.  Alkid  bo‘yog‘ar  atmosfera  ta’siriga  qoyatda  chidamli, 
elastik va yopishuvchan bo‘lsa-da, lekin kimyoviy jixrtdan uncha chidamli 
emas. Sintetik smolalar asosidagi qoplamalar qoyatda kat-giq va kimyoviy 
chidamli bo‘lsa-da, lekin murt bo‘lib mexanik ta’sirlarga turgun emas. 
Xozirgi vaqtda plenka hosil qiluvchi moddalarning suvli 
emulsiyalaridagi  pigment  suspenziyalari  bo‘lmish  emulsion  bo‘yog‘ar 
ko‘proq ishlatilmoqda. "Suvdagi moy" tipida  emulsiya vujudga keltirmoq 
uchun  lok-bo‘yoq,  aralashmasiga  kaliy  va  natriy  sovunlaridan  iborat 
maxsus  emulgatorlar  qushiladi.  Natijada  ularni  suv  qushib  ishkor 
suyuqlikka qadar keltirish mumkin. Moyli emulsion bo‘yog‘ardan tashkari 
turli  polimerlar  negi-zida  tayyorlangan  suvemulsion  bo‘yog‘ar  betonni, 
metall  detal  va  buyumlarning  ichki  va  tashki  sirtlarini  buyashda, 

Shuningdek yog‘ochni buyashda ko‘proq ishlatilmoqda. Turli 

polimerlarning  polivinilatsetatli,  gliftalli  va  akrilatli  emulsion  bo‘yog‘ari 
shularga  kiradi.  Emulsion  bo‘yog‘arning  markalariga  ortiqcha  E  xrrfi 
qushiladi.  Masalan,  E-AK-216  markasi  ichki  ishlarda  qullanadigan  suv-
emulsion  bo‘yoq.,  plenka  hosil  qiluvchi  moddasi  —  akril  smola,  degan 
ma’noni  bildiradi.  Emul-sion  bo‘yog‘arni  ishlatish  natijasida  taqchil 
erituvchi  moddalar  o‘rnida  tamomila,  yoki  krsman  suv  ishlatish  mumkin 
bo‘ladi.  Sanoatda  avtomobillar,  vagonlar,  turli  priborlarning,  shuningdek 
boshkr  mashinalar  va  ashyolar-ning  bir  qancha  detallarini  buyash  uchun 
kukun  bo‘yog‘ar  ishlatiladi.  Ular  sintetik  smolalarning  erituvchi 
kushmagan xolda pigmentlar, tuldirgich moddalar va plastifikatorlar bilan 
kuruq aralashmasidir. Bu bo‘yog‘ar  tegishli sirtga berilgach,  150—200 S 
ga  kadar  qizdiriladi,  buning  natijasida  polimer  negiz  suyuqla-nadi  va 
bo‘yoq  zarralari  sirt  bilan  maxkam  tishlashadi.  Kukun  bo‘yog‘arni 
markalashda  kushimcha  P  xarfi  kiritiladi,  dolgan  belgilar  lok-bo‘yoq, 
materiallar  uchun  umumiydir.  Masalan,  P-EP-45  markasi  kukun  buyo»; 
suvga chidamli, plenka xosil qiluvchi modda  — epoksid smola ekanligini 
bildiradi. 

 
Akvarelli bo’yoqlar 

Smola, bitum, plenka xosil k_iluvchi boshqa xil moddalarning erituvchi 
moddalardagi eritmasi lok bo‘lib, ‘ u kurigach qattiq, shaffof va yarkiroq 
plenka xosil 1 qiladi. Plenka xosil qiluvchi modda va erituvchi moddaning 
turiga  qarab  loklar  sintetiq  nitrotsellyuloza  va  etiltsellyulozali,  bitumli  va 
asfaltli bo‘ladi va hokazo. 
Turli organik eritmalardagi sintetik polimer eritmalari bo‘lmish sintetik 
loklar  kurigach,  kimyoviy  chidamli,  atmosfera  ta’sirlari  va  issiqka 
chidamli,  mexanik  pishiq  xamda  elektr  izolyatsion  xossalari  boshqa  xil 
xossalarga  egadir.  Masalan,  perxlorvinil  loklar  (XV-139  va  XV-1100) 
metall,  yog‘och va beton sirtlarni, turli emiruvchi  muxitlarda  ishlaydigan 
mashinalar,  kurilish  konstruktsiyalari  va  priborlarni  buyashda  ishlatiladi. 
Metall  bilan  uncha  yopishmaslik,  issiqka  va  yoruqka  chidamaslik 
perxlorvinil  loklarning  kamchi-ligidir.  Fenol  formaldegid  materiallardan 
LBS-1  mar-kali  bakelit  lok  ishlatiladi.  Shu  lok  negizidagi  qoplama  qattiq 
va kimyoviy turgun bo‘ladi. Tuzuk yopishmaslik va mexanik pishiqlikning 
etarli  emasligi  bakelit  lokning  kamchiligidir.  Kremniy  organik  loklar 
sernamlik  va  yukrri  haroratda  bir  qancha  noorganik  kislotalar  xamda 
kimyoviy  reagentlarning  bumari  ta’siriga  duch  keladigan  metallar  va 
boshqa  konstruktsion  materiallarni  korroziyadan  muqofaza  etishda  kul 
keladi. UR-976 va UR-9130 markali poliuretan loklar xamda EP-9114 va 
boshqa  markali  epoksid  loklar  asosidagi  qoplamalar  qoyatda  yopishkrq, 
suv  va  atmosfera  ta’sir-lariga  chidamli,  kimyoviy  chidamli  va  dielektrik 
xossalarga ega bo‘ladi. Nitrotsellyulozali loklar (NTs-279 va NTs-292)dan 
binolarda  ishlatiluvchi  metall  yoki  yog‘och  sirtlarini  koplashda 
foydalaniladi; etiltsellyuloza loklar (ETs-9101 va ETs-729) qoyatda elektr 
izolyatsiyalash  xossalariga  va  kimyoviy  trgunlikka  ega.  Bitum  loki  va 
asfalt  loki  qopkora  bo‘ladi,  kimyoviy  chidamliligi,  atmosfera  ta’sirlariga 
chidamliligi  yukrri  bo‘ladi  va  metallarni  korroziyadan  saqlashda 
ishlatiladi.  Emallar  (emal  bo‘yog‘ar)  pigmentni  uchib  ketadigan  smolali 
erituvchi loklar bilan maydalab ezib olinadigan lok-bo‘yoq materiallardir. 
Emal kuriganidan so‘ng qattiq, pishiq va yaltiroq plenka xosil qiladi. Ruq 
kurgoshin,  gitan  belilasi,  turli  ranglardagi  sariq  bo‘yog‘ar,  ultramarin, 
temir  surigi  va  hokazolardan  emal  pigmentlari  sifatida  foydalaniladi. 
Plenka  xosil  qiluvchi  moddaning  turiga  qarab  emal  bo‘yog‘ar  lok  oilan 
tayyorlanadigan moyli emalga, nitrolok bilan  tayyorlanadigan nitroemallarga;  turli  smolalar  asosida  tayyorlanadigan  sintetik  emallarga 
bo‘linadi.  Odatda  moy  emal  tarkibida  30—60  foizgacha  pigment  bo‘lib, 
mashina  va  motorlar,  priborlar  va  ashyolarning  detallariga  oxirgi  ishlov 

berishda  qo‘llanadi.  Sekin  qurish,  yuqori  harorat  xamda  yonilg‘i-surkov 

moyi  materiallarining  ta’siriga  uncha  chidash  bermaslik  moy  emallarning 
xususiyatidir.  Moyli  emal  bo‘yog‘ar  atmosfera  ta’siriga  chidashi 
cheklangan  materiallar  guruxiga  kirib,  ishlatish  namlik  rejimi  me’yorida 
bo‘lgan binolarning ichidagi buyumlarni buyashda kullanadi. 

Nitrotsellyuloza  emallardan  (NTs-246  va  boshqalar)  asosan  binolarning 
ichida  bo‘ladigan  detallar,  priborlar,  ashyolar  va  boshqa  xil  uskunalarni 
buyashda ishlatiladi. Sintetik (smolali) emallar ko‘proq ishlatiladi, chunki 
ularning  mexanik  xossalari,  issiqka,  atmosfera  ta’sirlariga,  suvga 
chidamliligi, kimyoviy chidamliligi yukrri, yonib ketmaydi, kurishi ko‘pga 
bormaydi  va  hokazolar.  Masalan,  gliftal  smolalar  asosidagi  emallar  (GF-
571 va boshqalar) qamda pentaf-tal smolalar asosidagi emallardan (PF-115 
va  PF-126)  engil  avtomobil  kuzovlarini,  kemalarning  tashki  pulat 
palubalarini  buyashda,  perxlorvinil  emallardan  esa  (XV-124,  XV-110, 
XV-113  va  boshqalar)  kimyoviy  va  elektr-kimyoviy  korroziya 
sharoitlarida  ishlatiladigan  metall,  plastmassa  va  yog‘och  sirtlarni 
buyashda  foydalaniladi.  Fenolformaldegid  smolalar  asosidagi  qora  ‘ 
emallar  (FL-557  va  FL-787)  benzin  va  mineral  moylarga  chidamli 
bo‘lganligidan  radiator  va  benzobaklarni  buyashda  ishlatiladi,  fenolalkid 
smola  asosidagi  (oppoq  FA-792  markali)  emaldan  oziq-ovqat  sanoatidagi 
turli uskuna-lar va chonlarni buyashda foydalaniladi. KO-89, KO-811, 
KO-817,  KO-823  markali  va  boshqalar,  kremniyorganik  emallar 
kreiydigan  metall  sirtlarni  buyashda  qullanadi,  poliuretan  emallar  (UR-
175,  UR-176,  UR-1180  va  UR-41)  qoyatda  yopishuvchan  va  chidamli, 
pishiq  xamda  elektr  izolyatsion  xossalarga  ega  bo‘lib,  epoksid  emallar 
(EP-969,  EP-575,  EP-419  va  boshqalar)ning  muhofaza  xossalari  qoyatda 
yukrri, suvga va atmosfera ta’sirlariga chidamli va qattiq bo‘ladi. 
  Lok-bo‘yoq, materiallarni saqlash va tashish shartlari 
Lok-bo‘yoq,  materiallar  iste’molchilarga  tup-tup  qilib  yuboriladi. 
Junatilayotgan  yuk  qujjatlarida  tayyorlagan  zavodning  tovar  belgisi,  lok-
bo‘yoq,  materialning  nomi,  uning  markasi  (brutto  va  netto  massasi), 
tayyorlangan  vaqti  va  tupning  nomeri,  shuningdek  mahsulot  sifati-ning 
asosiy  ko‘rsatkichlari  bo‘ladi.  Standartlar  va  texnik  shartlarga  kura  lok-
bo‘yoq,  materiallar  bochka,  bidon,  shisha  idish,  flyaga,  banka  kabi  turli 
germetik  taralarga  solinib  temir  yul,  avtomobil  va  havo  transportida  yoki 
suv  transporta  bilan  tashilishi  mumkin.  Lok-bo‘yoq,  materiallarning  katta 
tuplari  temir  yul  va  avtomobil  tsisternalarida  tashiladi.  Lok-bo‘yoq, 
materiallarning  ko‘pchiligi  yong‘in  chiqish  va  portlash  jixatlaridan  xavfli  
va  zaxarlidir.  Shuning  uchun  ham  ularni  tashish  va  saqlash  jarayonida 
xavfsizlik  texnikasi  xamda  yong‘in  chiqishiga  qarshi  texnika  kridalariga 
kat’iy  rioya  etish  zarur  bo‘ladi.  Paketlarga  yoki  chonlarga:  "Tez  yonib 
ketadigan",  "Uyadigan  modda",  "Xavfli"  degan,  eng  ziyonli  materiallar 
uchun esa "Zaxar" degan ogoxlantiruvchi bitiklar yozib quyilishi kerak. 
Iste’molchi  lok-bo‘yoq,  materiallarni  olgach  ularning  yuk  junatish 
x.ujjatiga  nechogli  muvofikligini  tekshi-rib  chiqadi.  Zarurati  bo‘lsa 
materiallar  ishkor  komiga  tortadiganga  yetkaziladi  (ularga  erituvchilar, 
sikkativ-lar,  pigmentlar  va  boshqa  moddalar  qushiladi);  olingan  bo‘yoq, 
aralashtiriladi, filtrlanadi va foydalanish uchun tayyorlanadi. 
Lok-bo‘yoq,  materiallar  muayyan  guruxlari  (plenka  hosil  qiluvchi 
moddaning  turi)  va  tuplari  bo‘yicha zavodning  soz  paketlarida  va  ataylab 
moslangan  omborxonalarda  saqlanmoga  kerak.  Lok-bo‘yoq,  materiallarni 
saqlash  sharoitlari  buzilsa  ularning  sifati  buziladi,  bir  kricha  xrllarda  esa 
ishlatish  uchun  yaroksiz  xrlga  kelishi  mumkin.  Masalan,  lok-bo‘yoq, 
materiallarning erituvchi-lari va ishkor aralashmalari yoruglik qamda havo 
ta’sirida  qurib  qoladi;  xossalari  jixatidan  gigroskopik  bo‘lmish  kukun 
bo‘yog‘ar  mushtlashib,  dastlabki  sifatla-rini  yukrtadi;  pigmentlar  qorayib 
parchalanadi  va  hokazolar.  Lok-bo‘yoq,  materiallarni  ishkrrlar,  kislotalar 
va  boshqa  kimyoviy  moddalar  yakrnida  saqlash  taqiklanadi,  ular 
bo‘yog‘arni parchalaydi va rangini ketkazadi. Lok-bo‘yoq, materiallarning 
ba’zi  turlari  uchun  kafolatli  saqlash  muddati  belgilanganligini  nazarda 
tutmoq  lozim,  shu  muddat  utib  bulgach,  ularni  ishlatish  oldidan  sifati 
standart talablariga muvofiq kelishini tekshirib kurish zarur. Binolar ichida 
erituvchi  modda  buglarining  tuplanib  qolishiga  va  kukun  bo‘yog‘ar 
tuzgashiga yul quyib bulmaydi, chunki muayyan kontsentratsiyada bug va 
chang  x.avo  bilan  portlash  xavfi  bo‘lgan  aralashma  hosil  qiladi.  Shuning 
uchun  ham  lok-bo‘yoq,  materiallar  saqlanayotgan,  ishlatilayotgan  va 
ularga  ishlov  berilayotgan  hamma  binolar  ish  zonasining  x.avosidagi 
zararli  moddalar  yul  quyish  mumkin  bo‘lgan  kontsentratsiya  xaddidan 
oshib  ketmasligini  ta’minlaydigan  ventilyatsiya  bilan  jix.ozlanmogi, 
o‘tkazilayotgan  ishlar  esa  yongandan,  xavfsizlik  va  sanoat  sanitariyasi 
qoidalariga  muvofiq  kelmogi  darkor.  Lok-bo‘yoq  materiallar  bilan 
ishlaydigan  kishilar  maxsus  jomakor  (xalqatlar,  kostyumlar,  kombi-
nezonlar,  kurtkalar,  poyabzal  va  hokazolar)  bilan,  qul  va  nafas  olish 
a’zolariga  xos  muhofaza  vositalari  (rezina  xulqoplar,  muhofaza  pastalari, 
kremlar,  moylar,  respiratorlar,  gazniqoblar  va  boshqalar)  bilan  ta’min-
lanishi kerak. 


Yongandan  xavfsizlik  choralari  yong‘inning  oldini  olish  tartibi  bilan 
yongandan  muhofaza  etish  tartibini  ko‘zda  tutmoga  lozim.  Yonadigan 
moddalar  miqdorini  cheklash,  yonadigan  mukrtni  izolyatsiyalash,  ut 
uchirish  vositalari,  yongan  signalizatsiya  vositalarini  qullash,  yongan 
chiqqan-ligi  tugrisida  xabar  berish  va  xrkazolar  yong‘inning  oldini  olish 
tartibiga,  xum,  asbest  tuqima,  ut  uchirgich  apparatlar,  suv  va  boshqa 
vositalar o’t uchirish  tartibiga kiradi. 

1. 
   Moyli bo’yoqlar. Pigment, bog’lovchi, to’ldiruvchi birgalikda maxsus apparatlarda mutassil aralashtirish natijasida quyuq moyli bo’yoqlar olinadi. Ishlatish uchun zarur konsistensiyaga etkazish uchun oliflar qo’shiladi. Metall, yog’och va suvoq yuzalarni bo’yashda moyli bo’yoqlar ishlatiladi. Moyli bo’yoqlar 24 soat
   davomida 18-20⁰S haroratda qurishi kerak. Qurishini tezlatish uchun sikkativlar qo’shiladi.

   b) Emalli bo’yoqlar. Ular pigment, to’ldiruvchi va lokni aralashtirib olinadilar. Loklar gliftalli, pentoftalli, perxlorvinilli turlarga bo’linadi. Emalli bo’yoqlar alohida, moyli bo’yoqlar ustidan suriladi va qattiqligi va yaltiroqligi bilan xarakterlidir. Emalli bo’yoqlar sanitariya-texnika buyumlari va edirilishga mustaxkamlik talab qilingan yuzalarni bo’yashda, restavratsiya ishlarida ichki va tashqi bezak ishlarida, oynalarga naqsh va suratlar solishda ishlatilishi mumkin.

   v) Suv-elimli bo’yoqlar. Elim, pigment, to’ldiruvchi va suv aralashtirib elimli bo’yoqlar olinadi. Kukun to’ldiruvchi sifatida oxak, bor, gips, sement va sh.k. ishlatiladi. Oxakli bo’yoqlar sanitariya-gigiena talablari qo’yilgan joylarda, ichki va tashqi yuzalarni bo’yashda, suyuq shisha bino fasadini, xonalar ichini bo’yashda, suv-elimli bo’yoqlar esa binolarning suvalgan yuzalarini bo’yash uchun ishlatiladi.

   g) Emulsiyali bo’yoqlar. Ular pigment, to’ldiruvchi, bog’lovchi, suv va emulgatorni maxsus apparatlarda aralashtirilib olinadi. Bunda organik erituvchi tejaladi yoki umuman suvga almashtiriladi. Moyli emulsiya bo’yoqlari ko’p tarqalgan bo’lib, binolarni ichki va tashqi yuzalarini bo’yashda ishlatiladi.

   d) Loklar. Spirtli loklar, nitroloklar va polituralar bo’ladi. Spirtli loklar smolalarning sirtidagi eritmasidir. Politura tarkibida erigan smola kamroq bo’lgani uchun lok surtilgan yuzadagi parda yupqa bo’ladi. Spirtli loklar yog’och yuzalarni qoplash uchun, polituralar esa shu yuzalarni yaltiratish uchun ishlatiladi. Nitroloklar nitrotselyulozani organik erituvchilardagi eritmasiga plastifikatorlar qo’shib olinadi. Bu loklar tez quriydi va yaltiroq bo’ladi. Ular yonuvchan va zaxarli bo’lgani uchun ehtiyot choralariga amal qilish kerak.
   Bino va inshootlar restavratsiyasida tarkibi tabiiy komponentlardan tashkil topgan bo’yoqlarni ishlatishni maqsadga muvofiq bo’ladi.
   SHisha quyidagi jixatlari bilan sinflarga bo’linadi: kimyoviy tarkibi bo’yicha; oksidli (silikatli, kvarsli, boratli, fosfatli va sh.k.); kislorodsiz (gologenidli, nitratli va sh.k.); ishlatilish joyiga nisbatan: qurilish va arxitektura qismlari uchun; texnik (kvarsli, optik, toblangan, ko’pqatlamli va sh.k.); shisha tolalar va boshqalar. SHisha kvars qumi, oxaktosh, soda va natriy sulfati asosida olinadi. Xomashyo tarkibidagi soda, natriy sulfati va potash shisha pishirish haroratini pasaytiradi, (1500⁰S) oxaktosh esa shishani suvda erimaydigan holatga keltiradi.

   SHisha xomashyosi tarkibiga alyuminiy oksidi (mustaxkamlik), bor angidridi, qo’rg’oshin va rux oksidlari (termochidamlilik), qo’shilib shishaning xossalari yaxshilanishi mumkin.

   SHisha amorf tuzilishga ega bo’lib, xossalari izotrop, aniq erish haroratiga ega bo’lmasligi bilan xarakterlidir.

   Oyna shishasining nur o’tkazishi 90-90%, zichligi 2,5 grsm³, issiq o’tkazuvchanligi (100⁰S) 0,4-0,82 Vt(m⁰S), issiqlik sig’imi 0,63-1,05 kDj(kg⁰S), issiqdan chiziqli kengayish koeffitsienti (910^-6-1510^-6)⁰S^-1, egilishdagi va cho’zilishdagi mustaxkamligi 30-90 MPa, siqilishdagi mustaxkamligi 700-1000 MPa, qattiqligi 5-7 (Moos shkalasi bo’yicha), elastiklik moduli 70000-75000 MPa tashkil qiladi. SHisha o’ta mo’rt bo’lib, egilishdagi zarbiy mustaxkamligi 0,2 MPa ga teng. SHisha taxtali, vitrinabop, issiqlik nurlarini qaytaruvchi, issiqlik nurlarini yutuvchi, uviol (25-75% ultrabinafsha nurlarini o’tkazuvchi), nurni tarqatuvchi, armaturalangan, toblangan, ko’pqatlamli (tripleks), radioktiv nurlarga bardoshli, termobardoshli (borosilikatli) va boshqa turlarga bo’linadi.

   SHisha asosida ichi bo’sh shisha bloklar, shishapaketlar, quvurlar, panellar (shishaprofilit) kabi buyumlar va arxitektura qismlari olish mumkin.

   Taxta oyna shishasi 3 sortda, quyidagi o’lchamlarda ishlab chiqariladi: qalinligi: 2; 2,5; 3; 4; 5 va 6 mm, eni: 250-1600 mm, uzunligi 250-2200 mm. Bir m² taxta oyna massasi 2-5 kg bo’ladi. Taxta oyna rangsiz bo’lishi kerak, ozgina havorang va yashil rang aralashishi ruxsat etiladi.

   Arxitektura yodgorliklari restavratsiyasida ishlatiladigan taxta oynada defektlar-havo pufakchalari, chizmalar, burmalar, notekisliklar bo’lmasligi kerak.

   Kristall strukturali shishalar-sitallar yuqori mustaxkamlik, termobardoshlik, xaroratga bardoshlik, kimyoviy bardoshlik va sh.k. xossalarga ega bo’ladi.

   
   

YOg’och imoratlarni ta’mirlash eng avvalo shunisi bilan farq qiladiki, yog’och tez chiriy boshlaydi Aksariyat yog’och imoratlar konstruksiyasining tosh binolar konstruksiyasidan prinsipial farqi shundan iboratki ular monolit massivga ega emas, alohida elementlardan tashkil topgan bo’lib, bu elementlarni tezda ajratib tashlash va yana yig’ish mumkin bo’ladi..

YOg’och konstruksiyalar o’ziga xos "yig’ish-ajratish" xususiyatiga ega bo’lganligi ta’mirlashning texnik vositalarini nafaqat kengaytiriradi, balki boshqa oqibatlarga, bu gal esa salbiy ko’rinishlarga olib kelishi mumkin. Bu gal avvalo kichikrog’ shikastlanishlarni bartaraf etish imkoniyatlariga taaluqlidir, ya’ni tosh imoratlarda tuzilgan joylarni nisbatan oson, aytaylik, kichik bir qo’shimcha qo’yish yoki qorishma surtish yo’li bilan tuzatish mumkin bo’ladi. YOg’och imoratlarda esa alohida element (to’sin yoki ustun) muayyan, bir muncha salmoqli hajmga ega hamda eng yaxshi holatda bor yo’g’i ikkita, ular ham yirik qismlardan tashkil topgan bo’ladi. YOg’ochlarning xususiyatlari shundayki, kichik qo’shimchalarni deyarli hech qachon unchalik sezilmaydigan qilib kiritib bo’lmaydi, agar ko’proq qo’shimchalar kiritiladigan bo’lsa yo’qotilganiga nisbatan ko’zga yomonroq tashlanadigan bo’lib qoladi. Bunday holatlarda yo butun g’o’lani yoki kam deganda uning kattagina qismini almashtirish, yo bo’lmasa, uni tiklashdan butunlay voz kechish kerak.