Reja : I. Kirish

Emulsiyalarning turg’unligi va qatlamlarga ajralishi
Vaqt o’tishi bilan emulsiyalar buziladi va gomogenligini yo’kotadi. Oldin dispers darajasi o’zgarmagan holda yog’ tomchilari suvdan ajraladi, keyinchalik bir-biri bilan qo’shilib, emulsiya ikki bo’lakka ajraladi. Emulsiyada tarkibidagi tomchilarini koplab olgan ximoya katlamining mustaxkamligi qancha kam bo’lsa emulsiya shuncha tez ikki bo’lakka ajraladi.
Emulsiyalarning qinetik turg’unligi emulgator strukturasi, undagi radikalning o’zunligi va emulsiya tarkibiga kiruvchi emulgatorning konsentratsiyasiga bog’liqligi to’yinmagan dikarbon kislotasi hosilalaridan detsil va setilmaleinatlarning trietanol ammoniyli tuzlarida yakkol namoyon bo’ldi. Bu SFMlarni emulsiyalash xossasini o’rganish jarayonida shunday xulosaga kelindiki, emulgatorning alkil radikalidagi uglerod soni S₁₀ dan S₁₆ oshgan sari hamda konsentratsiyasi 2,2% dan 6% gacha oshirilganda emulsiyaning qinetik turg’unligi ortadi.
Dorixonada emulsiyalarni tayyorlashda emulgator sifatida yuqori molekulali birikmalar ishlatiladi. YUMB tarkib jixatdan gidrofil va gidrofob guruhlarga ega bo’lib, ana shu guruhlarni u yoki bu suyuqlikda oson tarqalishi hisobiga ikki suyuqlik chegarasida turg’un ximoya qavati hosil qilib, tomchilarni bir-biriga qo’shilib ketishiga yo’l ko’ymaydi.
Emulsiyaning barkarorligi qo’shilgan emulgatorning miqdoriga ham bog’liqdir. Emulgator kam qo’shilganda ma’lum qismdagi sirt taranglikni kamaytiradi va buning natijasida yirik zarrachali emulsiya hosil bo’ladi. Bunday emulsiyalarning barqarorligi to’la ta’minlanmaydi. Bunda hosil bo’lgan yog’ tomchilari yiriklashib, tomchini qoplagan ximoya pardasi uzilib ketadi. SHuning uchun har bir emulgatorni va yog’ emulsiyasini tayyorlashda kerakli miqdorini hisoblab olish emulsiyalarning dispers darajasini va turg’unligini ta’minlaydi.
Murakkab emulsiyalarda fazalarning almashinuvi
Emulsiya turlarining o’zgarishi, ya’ni moyning suvdagi, suvning moydagi emulsiya turlarini bir-biriga almashinishini amaliyotda kuzatish mumkin. Bu holat asosan emulsiya tarkibiga biron-bir modda qo’shilishi asosida yoki bu emulsiyalar saqlash sharoitining o’zgarishi natijasida ro’y beradigan holatdir.
Misol: moyning suvdagi emulsiya turlari yog’ kislotalaridan oleat natriy tuzi bilan turg’unlashtirilgan.
Emulgator sifatida olingan oleat natriy suvda yaxshi eriganligi tufayli to’gri turdagi emulsiyaning turg’unligini saqlaydi. Agar shu emulsiyaga biron-bir og’ir metall tuzlaridan ta’sir ettirilsa, faza almashish xodisasi, ya’ni emulsiya moyni suvdagi turidan suvni moydagi turiga aylanadi. Bu xodisaning ro’y berishiga sabab — oleat natriyni og’ir metal tuzlari bilan hosil bo’lgan tuz suvda erimay moyda yaxshi erishi fazaning o’zgartirilishiga, ya’ni moyni muxitga va suvni fazaga aylantiradi. Karama-qarshi emulgator qo’shilganda fazalar o’zgarishi tez bo’lmaydi. Oldin emulsiyaning ikki turi hosil bo’lib, keyin bitta turg’unrok turini, ya’ni emulgator yaxshi eriydigan muxit barkarorlashadi. Emulsiyalar turlarining o’zgarishiga olinadigan moddalarning nisbati ham sababchi bo’ladi. Ko’pincha murakkab emulsiyada moyni suvdagi va suvning moydagi aralashmasi turlari yuzaga keladi.