|
Klaster usuli.
Ozodlik harakatlari
H M K
Armiya kaltagi
Hindistonni boshqarish to’g’risidagi qaror
Maxatma Gandi
Deputatlar ning tayinlanishi
Xindiston
Pokiston
2-palatali boshqarish tizimi
Roulette qonuni
Musulmon lar ligasi
Ishchilarning birlashishi
Chauri-CHauradagi voqealar
Xalqning xayoti
Ozodlik harakatini vaqtincha bostirgan inglizlar 1923—1928-yilda o‘zlarining zaiflashayotgan ahvolini biroz yaxshilab oldilar. Bu davrda Hindiston iqtisodiyoti urush yillaridagidan ham tez o‘sdi. Fabrikalar soni 1,5 baravar ko‘payib, 7515 taga yetdi. Buyuk Britaniyaning Hindistondagi kapitali 1 mlrd funt sterlingga yetdi. 1928-yilda u Hindistondagi faqat irrigatsiya inshootlaridan 74 mln rupiy foyda oldi. Jahon iqtisodiy inqirozi Hindistonga katta ta’sir ko‘rsatdi. Buyuk Britaniya inqiroz og‘irligini metropoliyaga yuklamoqchi bo‘ldi. Qishloq xo‘jalik mahsulotlari bahosi pasaydi. Ekin maydonlari qisqardi. Mayda kapitalistlar, hunarmandlar xonavayron bo‘ldi, ocharchilik avj oldi. Ishsizlar ko‘paydi. Ish haqi kamaydi. Qishloq xo‘jalik mahsulotlari bilan sanoat mahsulotlari o‘rtasidagi «qaychi» monopolistlarga ko‘plab foyda olishga imkon berdi. Ozodlik harakati kuchaydi. Saymon komissiyasi bilan birgalikda M. Neru, J. Neru guruhlari Hindiston Konstitutsiyasi loyihasini ishlab chiqdilar. Unga to‘la mustaqillik so‘zlari kiritildi. Inglizlar oldiga bir qancha radikal talablar qo‘yildi, lekin ular buni bajarishmadi. Natijada mustaqillik uchun kurash kuchayib, qonli to‘qnashuvlar avj ola boshlagan bir sharoitda M. Gandi barcha chiqishlar oqimini fuqaroviy bo‘ysunmaslik o‘zaniga burishga harakat qildi. Bunga mustamlakachi hukumatning 1865-yilda joriy etilgan tuz solig‘ini bekor qilish haqidagi M. Gandi talabini inkor etishi sabab bo‘ldi. Inglizlar tuzga davlat monopoliyasi joriy etgan edi. Natijada tuz narxi hindlarning uni sotib olishga qurbi yetmas darajada oshib ketdi. Hindlar tuzsiz ovqat yeyishga mahkum edilar. Bu esa aholini jismonan tanazzulga uchratish bilan barobar edi. Gandi ham dengizdan, odamlar bilan tuz ola boshladi. Inglizlar bu harakatni to‘xtatmoqchi bo‘lishdi. Unga qarshi 1930-yilda Hindistonda bo‘ysunmaslik harakatining ikkinchi bosqichi boshlandi.
Bunga javoban mustamlakachi ma’muriyat 60 mingdan ortiq kishini (M. Gandi va uning yaqin safdoshlarini ham) qamoqqa tashladi. HMK ni esa qonundan tashqari, deb e’lon qildi. Lekin bular natija bermagach, 1931-yilning 5-martida ingliz mustamlakachi ma’muriyati HMK bilan bitim imzolashga majbur bo‘ldi. Unga ko‘ra, ingliz ma’murlari repressiyani to‘xtatish va siyosiy mahbuslarni ozod etish majburiyatini oldi. HMK esa fuqaroviy bo‘ysunmaslik harakatini to‘xtatadigan bo‘ldi. M. Gandi rasmiy London bilan «dumaloq stol» atrofida muzokara boshlashga rozilik berdi. Londonda hind muammosiga bag‘ishlab o‘tkazilgan konferensiyaga HMK «Hindiston fuqarolarining asosiy huquq va burchlari haqida» deb nomlangan hujjatni taqdim etdi. Hujjatda Hindistonda demokratik erkinliklarni joriy etish; kastalar va dinlarning tengligini tan olish; diniy omilni hisobga olgan holda Hindistonni ma’muriy qismlarga qayta bo‘lish; ish haqining eng kam miqdorini joriy etish; yer uchun to‘lanadigan ijara haqini cheklash; soliqlarni kamaytirish va shu kabi boshqa talablar ilgari surilgan edi. Tabiiyki, ingliz mustamlakachilari bu talablarni qabul qilmadilar. Natijada konferensiya ishi barbod bo‘ldi. Inglizlar ozodlik kurashini bostirishda bir guruh vatanparvarlar ustidan 1933-yilda sud jarayonini o‘tkazdi. Muzaffar Ahmad o‘lim jazosiga hukm qilindi, lekin xalqning talabi bilan ozod etildi. 1934—1939-yillarda Hindiston iqtisodiy jihatdan biroz yuksalsa-da, Angliyaning olgan foydasi tez o‘sib bordi. 1935-yilda Boshqaruv agentligi to‘g‘risida qaror qabul qilindi. Zaxira bank hind kapitalini nazorat qiladigan bo‘ldi. Ish haqi 25
1. Nuriddinov Z.R. G‘arb mamlakatlarining eng yangi tarixi. (1917-1939) 1-qism T., “O‘qituvchi” 1963, 1978. 2. G‘afurova R., Umarov K., Kotlyar P., Abdurahmonova M. Osiyo va Afrika mamlakatlarining yangi va eng yangi tarixi. T., “O‘qituvchi” 1982.
foizga kamaydi. Hindlar buni «qullik konstitutsiyasi» deb atadilar. Ozodlik harakati kuchaydi. Biroq Buyuk Britaniya Hindistonda yangi saylov qonunini joriy etishga
majbur bo‘ldi. 1937-yilda o‘tkazilgan saylovda HMK jami 11 shtatdan 8 tasida g‘alaba qozondi va ularda o‘z hukumatini tuzdi. Bu hodisa mustaqillik yo‘lidagi yirik qadam edi. 1939-yil sentabr oyida ikkinchi jahon urushi boshlangach, Hindiston vitse-qiroli Hindistonni urushuvchi tomon, deb e’lon qildi. Urush yillarida hind xalqining ahvoli yanada yomonlashdi. Guruch 5 baravar qimmatlashdi. Ish kuni 12 soatga uzaytirildi. 2 mln hind armiya va flotda xizmat qildi. Hindiston 0,5 mln ingliz-amerika askarlarini boqdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
