Referati. O’qituvchi: FarhodbekIbrohimov Talaba: AliqulovIslomjon

408

Odilqoriyev X.T. Davlat va huquq nazariyasi

yalari amerikacha boshqaruv shakli, prezidentlik respublikasi va boshqa holatlarni o‘zlashtirgan. Shuni alohida ta’kidlash joizki, AQShdan farq qilib, Lotin Amerikasi davlatlari uchun konstitutsiyaviy barqarorlik to‘la xos emas. Masalan, Venesuelada 168 yil ichida, ya’ni birinchi Konstitutsiya qabul qilingan vaqt ichida 20 ta, Boliviyada esa, 152 yil ichida 21 ta Konstitutsiya qabul qilingan. Lotin Amerikasi davlatlari sud tizimini AQSh tajribasidan olib shakllantirgan, lekin AQShdan farqli ravishda ularda sud amaliyoti huquq hisoblanadi. Skandinaviya xalqlarining huquq tizimi. Skandinaviyaning Shvetsiya, Norvegiya, Daniya va Finlandiya davlatlari mazkur huquq tizimiga rioya qiladilar. Rim huquqi boshqa huquq tizimiga nisbatan Skandinaviya huquq tizimida kam o‘rin tutadi. Skadinaviya davlatlarida Fransiyaning fuqarolik kodeksi yoki german fuqarolik tuzuklari kabi kodekslar mavjud emas va bo‘lmagan ham. Ularda sud amaliyoti Yevropa qit’asi mamlakatlariga nisbatan muhim o‘rin tutgan. 1683-yilda Daniyada qabul qilingan «qirol Kristian V kodeksi» (u 1687-yilda Norvegiyada «Norvegiya huquqi» nomi bilan amal qilgan) va 1734-yilgi «Shved davlatlari qonunlari kodeksi» kabi ikki qonunchilik hujjati, ikki kodeks Skandinaviya huquqining shakllanishida boshlang‘ich nuqta bo‘lgan. Kodifikatsiyalangan qonunchilik Skandinaviya huquqining katta qismi bo‘lmagan. Masalan, Norvegiya va Daniya sud amaliyotining huquq manbayi sifatidagi katta ahamiyatini ko‘rsatuvchi aniq yondashuv kuzatiladi. Shvetsiyada ham sud amaliyoti katta o‘rin tutgan. Bu bevosita roman-german huquqidan umumiy huquqqa yondashuvni olib keladi. Bu mintaqa davlatlari bir-biriga ijtimoiy, madaniy jihatdan birlashib ketgan. Hind huquqiy tizimi. Ikki ming yillik tarixga ega bo‘lgan bu huquq tizimi hozir ham o‘zining tartibga soluvchi ta’sir kuchiga ega. Hind huquqining bunday uzoq muddat davomida saqlanib qolishining asosiy sababi, uning jamoa va varnaviy-kastaviy tabaqalanishi hamda din bilan birikib ketganligidir. Ikki ming yillik tarixda yaratilgan qadimiy vedalar – hind diniy qo‘shiqlar to‘plami, ibodatlar, madhiyalarda, alohida misralarda yurish-turish va axloq qoidalari ifodalangan. Bular huquq manbayi sifatida kamroq ta’sir ko‘rsatadi. Musulmon dunyosida bo‘lgani kabi XI–XII asrda asta-sekinlik bilan shakllangan hind huquqiy maktablari uch muhim masala: meros huquqi, yagona oiladagi alohida a’zolar mulkining huquqiy tartibi, oila mulkining taqsimlanishini hal qilishga turlichi yondashuvlari bilan farq qiladi. Hind huquqida ham musulmon huquqi kabi maktablar ikkiga dayabaa va mitaksharaga bo‘linadi. Bundan tashqari, hind huquqida ayrim mintaqa, kasta, urug‘ yoki oilada qadimdan saqlanib kelayotgan odat huquqining manbayi sifatida qaralishi mumkinligi tan olingan. Ularda kohin yuristlari mavjud. 1955-yilda «Nikoh huquqi to‘g‘risida»gi, 1956-yilda uchta «Voyaga yet