Referat mavzu: O’zbekiston markaziy osiyo mintaqasidagi roli tayyorladi: Yuldoshev u qabul qildi: Toshkent-2022 Reja

REFERAT

MAVZU: O’ZBEKISTON MARKAZIY OSIYO MINTAQASIDAGI ROLI


Tayyorladi: Yuldoshev U
Qabul qildi: ______________
Toshkent-2022
Reja:

1. 
   KIRISH.
   

1. Markaziy Osiyo mintaqasining geosiyosiy ahamiyati………………. …6

2. 
   ASOSIY QISM
   

1. 1 O’zbekiston Respublikasining geosiyosiy o’rni va geoiqtisodiy
imkoniyatlari
1. 2 O’zbekiston Respublikasining mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlashdagi o’rni va roli……. . . . ………………………………………………………. . .
III. Xulosa………………………………………………………………………. . . 11
IV. Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………. 11

1. 
   Markaziy Osiyo mintaqasining geosiyosiy ahamiyati
   

Markaziy Osiyoning qaytadan vujudga kelishi insoniyat oxirgi 10 -15 yil mobaynida boshdan kechirgan ko’plab dramatik o’zgarishlar va keskin
burilishlar orasida, shubhasiz, eng muhimlari qatoriga kiradi. Mintaqa asriy siyosiy
yo’qpikdan qaytdi va yana bir bor xalqaro hayotning muhim tarkibiy hismi sifatida
namoyon bo’ldi. Boz ustiga, u bugungi kunda jahon hamjamiyatining diqqat
markazida turibdi.
«Markaziy Osiyo» atamasi birinchi marta taniqli nemis olimi, geograf
Aleksandr fon Gumboldt tomonidan 1843 yili Parijda nashr etilgan uch jildli
«Markaziy Osiyo Tog’ tizmalarini tadqiq qilish va iqlimlami taqoslash» asarida
qo’llanilgan edi. Unda olim ichki sug’orish sistemasini va tog’ tizmalarini
o’rganib, Markaziy Osiyoni alohida, o’ziga xos mintaqa sifatida ajratdi.
Shundan so’ng «Markaziy Osiyo» tushunchasi uzoq vaqt mobaynida, to
so’nggi davrgacha geosiyosiy tushuncha sifatida emas, balki asosan tarixiy yoki
geografik atama sifatida qo’llanilib kelindi. Boz ustiga, mintaqaning chegaralari
ham, uning tarkibi ham aniq emas edi. Hatto uning nomi xam turli tarixiy davrlarda
va xalqlarda har xil atalgan. Tarixan olganda, geografik omillar asosiy mezon
bo’lib xizmat qilgan. Yunonlar va rimliklar uni «Transaksoniya» - Oxus daryosi
(Amudaryo) ortidagi yer deb, xitoylar «G’arbiy o’lka» deb, arablar -
«Movarounnahr» yoki ikki daryo oraligi deb ataganlar. Eron «Turon»dan
ajratilgan. Ba'zan mintaqa etnolingvistik asosda «Turkiston» deb atalgan. Ba'zan
esa, u «Ichki Osiyo» (Inner Asia) deb kengaytirilgan tarzda talqin qilingan va unga Mo’g’uliston, G’arbiy Xitoy, Shimoliy Hindiston, Pokiston va Rossiya Sibirining
janubiy qismi kiritilgan. Markaziy Osiyo deganda, Sovet Ittifoqi parchalangandan keyin mustaqillikka erishgan beshta musulmon respublikalar: Qirg`iziston, Qozog`iston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston nazarda tutiladi. Sovetlar davrida bu hududga O ‘rta Osiyo va Qozog `iston atamasi qo`llanilgan. Lekin, 1991 yilda mustaqillikka erishilgandan keyin, ham ushbu davlatlar, ham horijiy davlatlar Markaziy Osiyo atamasini qo‘llana boshlashdi. 1992 yilda besh davlat rahbarlari rasmiy uchrashuvida Markaziy Osiyo atamasini qabul qilishdi. Hozirda, bu atama dunyo hamjamiyati tomonidan qabul qilingan.
Aksariyat xalqaro tashkilot va tadqiqot institutlarida, Markaziy Osiyo bo‘limlari
ochilgan. Lekin, geografik nuqtai nazardan yondoshilsa, Markaziy Osiyoga
Afg‘oniston, Mo‘g‘uliston va Xitoyning Uyg‘ur viloyatlari ham kiradi. Bundan
tashqari „Greater Central Asia“ yoki, Kengroq Markaziy Osiyo atamasi bo‘r. Bu
hududga, bazi siyosatchilar va tadqiqotchilar, ushbu zikr etilgan davlatlardan
tashqari, Eron, Ozarbayjon, Turkiya, hatto Hindistonning bazi qismlarini ham
qo`shishadi.
Hozirgi kunda Markaziy Osiyo tabiiy geografik o'lkasining chegaralari
ko'pchilik tomoniodan ma'qullangan va o'quv adabiyotlarida aniq berilgan.
O'lkaning eng shimoliy nuqtasi 38,8 gradus shimoliy kenglikda, Ayritov yaqinida,
bo'lgan Safedkux tog' tizmasi bilan Nishopur tog'lari tutashgan joyda - Xarerud
vodiysida (34° shimoliy kenglik) g'arbiy nuqtasi Kaspiy dengizining Mang'ishloq
yarim orolidagi Tupqarag'ay bumida (50,3 sharqiy uzunlik) va sharqiy nuqatasi
Savir tog'larining etagidagi Qora Irtish daryosi vodiysida (85,6 sharqiy uzunlik)
jopylashgan. Shimoldan janubga 2200 km va sharqdan g'arbga 2750 km ga yaqin
masofaga cho'zilgan. Uning umumiy maydoni 3300000 kv. km atrofida.
Agarda Markaziy Osiyoning tabiiy geografik o'lka sifatida olinsa, uning hududida 4 ta Respublika (O'zbekiston ,Turkmaniston, Qirg'iziston, Tojikiston) to'liq joylashgan. Qozog'iston Respublikasining ma'lum qismi shu tabiiy - geografik
o'lkadir. Iqtisodiy geografik nuqtai nazardan 5 ta Respublikani umumiy holda
O'rta osiyo mamlakatlari deb bo'lmaydi, shuning uchun ham Sobiq Ittifoq davrida
O'rta Osiyo va Qozog'iston Respublikalari deb nomlanar edi. Istiqlol sharofati bilan Mustaqil Respublikalar tarixiy aloqalami qayta tiklashga o'tdilar. Ona zaminni, tabiiy sharoiti, uzoq tarixi, kelib chiqishi, dini, urfodatlari, an'analari, maqsadlari rivojlanish imkoniyatlari, muommolari bir bo'lgan qozoq, o'zbek, qirg'iz, tojik, turkman, qaraqalpoq va boshqa halqlar yangi hayot qurishda va o'zaro hamkorlik qilishga kirishdilar.
Respublika raxbarlarining 1993 yil Toshkent va Ashqabotda bo'lib o'tgan
yig'ilishida Prezidentimiz I. A. Karimov Respublika nomlarini e'tirof etgan holda
ulami umumlashtirib, “Markaziy Osiyo Davlatlari” deb yurutilishini taklif etdi va
bunga barcha raxbarlar rozilik bildirdilar. Haqiqatdan ham ushbu zamindagi
davlatlarni Markaziy Osiyo davlatlari deb nomlanishi ham iqtisodiy va ijtimoiy,
ham tarixiy va siyosiy -ma'muriy jihatdan to'g'ri va asoslidir.
Markaziy Osiyo hududida 5 ta Mustaqil Respublikalar joylashgan bo’lib, ular
quyidagiolardir:
Qozog'iston Respublikasi Respublika Markaziy Osiyoning shimolida joylashgan bo’lib, shimolda Rossiya Federasiyasi, janub va janubi -g'arbdan Qirg’iziston, O'zbekiston Respublikalari va Turkmaniston bilan sharq va janubisharqda Xitoy Xalq Respublikasi bilan chegaradosh. Uning maydoni 2,7
mln. kv. km, aholisi 16,5 mln kishi. U maydoni va aholisining umumiy soni
bo'yicha MDH davlatlari orasida 2 va 4, hamda Markaziy Osiyo mamlakatlari orasida 1 va 2-o'rinda turadi.
Tojikiston Respublikasi Mamlakat Markaziy Osiyoning janubi- sharqida
joylashgan bo'lib, u shimol va g'arbda O'zbekiston, shimol va shimoli- sharqda
Qirg'iziston, sharqda Xitoy, janubda Afg'oniston bilan chegaradosh. Maydoni
143,1 ming kv,km, aholisi 6,0 mln kishi. MO davlatlari orasida maydoni bo'yicha
5-, aholisi bo'yicha 3- o'rinda turadi.
Turkmaniston. U Markaziy Osiyoning janubi, janubi- g'arbida
joylashgan. Mamlakat shimol, shimoli sharq va sharqdan O'zbekiston, shimoldan
Qozog'iston, janubdan Afg'oniston va Eron bilan chegaradosh. Turkmanistonning
g'arbiy chegarasi Kaspiy dengizi bilan tutash. Xududining maydoni 488,1 ming
kv,km, aholisi 4,8 mln kishi. (1997) Markaziy Osiyo Respublikalari ichida
maydoni bo'yicha 2- , aholisi bo'yicha 4- o'rinda turadi.
Qirg'iziston Respublikasi. Resppublika MO ning sharqida (o'rta qismida) joylashgan bo'lib u shimol va shimoli-g'arbdan Qozog'iston, g'arb va janubiy
g'arbdan O'zbekiston, janubdan Tojikiston, sharqdan- Xitoy Xalq Respublikasi
bilan chegaradosh. Maydoni 198,5 ming kv. km, aholisi 4,6 mln kishi (1997_.
Markaziy Osiyo Respubliklalari orasida maydoni jihatdan 4-, aholi soni jihatdan 5-
o'rinda turadi.
O'zbekiston Respublikasi Markaziy Osiyoning Markaziy qismida,
Amudaryo va Sirdaryo kabi yirik daryolar oralig'ida (katta qismi) joylashgan
bo'lib, shimoli va shimoli- g'arbda Qozog'iston, sharq va janubi- sharqda
Qirg'iziston va Tojikiston, janubi va janubi- g'arbda Afg'oniston va Turkmaniston
bilan chegaradosh. Umumiy maydoni 448,9 ming kv. km, aholisi 25,1 mln kishi (1
yanvar 2002). Markaziy Osiyo davlatlari ichida maydoni va aholisining soni
bo'yicha 3 va 1- o'rinda turadi.

2.