Referat mavzu: kasbiy ta


Abu Abdulloh al-Xorazmiyning



Download 264,23 Kb.
Pdf ko'rish
bet5/14
Sana02.08.2021
Hajmi264,23 Kb.
#135813
TuriReferat
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14
Bog'liq
kasbiy talim pedagogikasining shakllanishi va rivojlanishi (1)

Abu Abdulloh al-Xorazmiyning pedagogik qarashlari 

Buyuk olim, al-jabr fanining 

otasi  Abu  Abdulloh  Muhammad  Ibn  YUsuf  al-

Xorazmiy 783 yilda Xorazmning Zamaxshar shahrida tug’ilgan. Uning yoshligi va 

ilm olishi asosan Zamaxshar va Qiyot shaharlarida o’tgan. Xorazmiy Abu Bakr ar-

Roziydan tabobat va kimyo, Abu Nasr Forobiydan falsafa, Abbos ibn Muhammad 

Ibn  Kasir  al-Farg’oniydan  ilmi  nujum,  geografiya,  riyoziyot  va  boshqa  fanlarni 

o’rgangan. U Xurosonda yashab vazir Abdul Xasan al-Utbiy huzurida kotib bo’lib 

xizmat qilgan. O’sha davr olim ijodining cho’qqisi edi. 

 

Xorazmiyning falsafiy dunyoqarashi o’sha davrda keng tarqal-gan qadimgi 



Yunon  falsafa  va  madaniyatiga  mansub  edi.  Undan  dunyoga  munosabatning 

shakllanishida  sharq  faylasuflari  Yoqub  ibn  Ishoq,  al-Kindiy,  Forobiy  va 

Roziyning ta’siri kuchli bo’lgan. 

 

Xorazmiy  “Al-jabr  va  al  muqobala”  (“Tenglamalar  va  qarshi-lantirish”), 



“Hisob  al-hind”  (“Hind  hisobi”),  “Kitob  surat  al-arz”  (“Er  surati  haqida  kitob”), 

“Kitob  at-tarix”  (“Tarix  kitobi”),  “Kitob  al-amal  bir  usturlabat”  (“Usturlob  – 

YUlduzlar-ning harakatini kuzatish”) nomli asarlar yaratgan. 

 

Xorazmiy  o’zining  falsafiy-ma’rifiy  qarashlarini  “Mufotihal  ulum” 



(“Ilmlarning  kalitlari”)  nomli  asarida  bayon  etgan.  Ana  shu  asarni  akademik 

I.YU.Krachkovskiy “o’sha davr bilimlarining barcha sohalarini o’z ichiga oluvchi 

izohli  termino-logik  lug’at  bo’lib,  o’z  mohiyatiga  ko’ra  juda  katta  tarbiyaviy 

ahamiyatga ega” deb ta’riflagan. 

G.Sarbon mazkur asarni o’rta asrlardagi fanlarni va mada-niyatni o’rganish uchun 

asosiy manbalardan biri deb hisoblangan. 

                                           

1

O’zbekiston xalqlari tarixi, Toshkent, “Fan” 1992, 99-bet. 



  


Xorazmiy  o’zining  “Al-jabr  val  muqobala”  nomli  asari  bilan  matematika  faniga 

asos  soldi.  SHu  bilan  birga  u  “Astrono-miya  jadvallai”,  “Quyosh  soatlari 

to’g’risida” kabi risolalar ham yozgan. Xorazmiyning ta’lim borasidagi fikrlari har 

bir  fan-ning  qonun-qoidalarini  va  ularni  o’qitish  yo’llarini  asoslagani  bilan 

muhimdir.  Bu  haqda  olimning  o’zi  shunday  deb  yozgan:  “Men  arifmetikaning 

sodda va murakkab masalalarini o’z ichiga olgan “Al-jabr val muqobala” kitobini 

yozdim.  Chunki  vasiyatnoma  yozish,  huquq  ishlari,  savdo-sotiq,  ariq  qazish, 

geometrik hisoblashlar uchun juda zarur deb hisobladim”. 

Xorazmiyning yirik asari “Kitob al-Muxtasar”. Bu asar uch bo’limdan iboratdir. 

1-bo’lim – algebra masalalariga bag’ishlanadi. 

2-bo’lim  –  geometriya  o’rganishga  doir  masalalar  va  algebra-ning  ba’zi  bir 

tadbirlari bayon etilgan. 

3-bo’limi – meros bo’lish hisoblashlariga bag’ishlangan. 

Bu  kitob  asosan,  1  va  2-darajali  tenglamalarni  “Al-jabr  va  al-muqobala”  metodi 

bilan  echishga  bag’ishlanadi.  Bu  ikkala  usul-dan  foydalanib,  1-darajali 

tenglamalarning  echishi  ko’rsatilgan  va  bunga  quyidagicha  ta’rif  berilgan: 

tenglamalarni echish uchun ishlatiladigan amallar “al-jabr” va “al-muqobala” deb 

aytiladi. 

Al-Xorazmiyning  umuman  fan  va  madaniyat  tarixida  juda  katta  ahamiyat  kasb 

etgan  asari  arifmetikadir.  Bu  kitob  orqali  o’nli  sanoq  tartibi  O’rta  SHarq 

mamlakatlariga, Evropaga tarqala boshlagan. Bu sanoq tartibi o’sha davrda hukm 

surayotgan  harfli  sanoq  tartiblar,  rim  sanoq  tartibiga  nisbatan  juda  mukammal-

lashgan  bo’lib,  turmush  ehtiyojlari  uchun  tez  orada  qabul qilina  boshlagan qulay 

sanoq tartibi edi. 

Xorazmiy  o’zining  arifmetikasida  hindlarning  to’qqiz  raqami  1,2,3,4,5,6,7,8,9  va 

nol’  yordami,  ya’ni  o’nli  pozision  tartib  bilan  istalgan  0  son  va  qisqacha 

ifodalanishini  bayon  etish  maqsa-dida  yozgan  edi.  SHu  bilan  birga  sonlarni 

ko’paytirish, qo’shish va ayirish hamda bo’lishni oson yo’llari qayd qilinadi. 

Xorazmiyning  arifmetikasi  matematika  va  sanoq  tartibi  tarixida  yangi  bir  davr 

ochdi.  Xorazmiy  IX  asrning  20-yillarida  “Zij”  (“Astronomik  jadvallar”)ni  tuzib 

chiqdi. Bu asar matni arab tiliga tarjima qilinib, fan olamida foydalanilmoqda. 

Asar  SHarq  va  G’arbda  astronomiya  fanidan  asosiy  asar  bo’lib  xizmat  qildi. 

Xorazmiy  “Torolyabiya”  (“Asturlob”)  va  “Quyosh  soati”  haqida  ham  asarlar 

yozgan edi. Xorazmiy o’rta osiyolik olimlar Muhammad Kosir, Farg’oniy, Ahmad 

Marvodiy kabilar hamkorligida Meridian yoyini hisoblashda ilmiy izlanishlar olib 

borganlar. 

Ularning ta’limotiga ko’ra,  meridianning bir gradusli  yoyi  uzunligini qayta-qayta 

o’lchash vositasida 111815 m ekanligi topilgan. 




Download 264,23 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   14




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish