|
Fan va ilm talab sohalarning o’sishi.
ITP sharoitida fan murakkab bilimlar majmuasiga aylandi. Dunyo bo’yicha
ilmiy xodimlar 5,5 mln kishidan iborat bo’lib uning 9/10 qismi bizning
zamongdoshlarimizdir. İshlab chiqarish suratlarining rivojlanib borishi bilan ilm talab sohalar yani fan va ishlab chiqarish aloqalari chuqurlashmoqda. Ammo iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar bilan rivojlanayotgan mamlakatlar o’rtasida ilm talab sohalarning rivojlanganlik darajasidagi farq kattadir.
Dunyo bo’yicha ilmiy maxsulotlarni ishlab chiqarishning 80% dan ortig’i 10
ta mamlakat xissasiga to’g’ri kelsa, rivojlanayotgan mamlakatlar xissasiga dunyo bo’yicha ilmga bo’lgan xarakatning 4,5% to’g’ri keladi, xolos.
2. Texnika va texnologiya – rivojlanishning ikkinchi yo’li. Yangi texnika va
texnologiyani ishlab chiqarishga qo’llashdan asosiy maqsad ishlab chiqarish
samaradorligini va unumdorligini oshirishidan iboratgina bo’lmay, balki
resurslarni tejash va atrof muxitni muxofaza qilishdan xam iborat bo’lib bormoqda. Natijada iqtidiy rivojlangan. Mamlakatlarda XX asr 70 yillaridan boshlab, keng suratda ikkilamchi maxsulotlarni (metallom, makalatura, va boshqalar) foydalanish texnologiyalari keng qo’llanilmoqda.
ITI sharoitida texnika taraqqiyoti va texnologik jarayonlarini rivojlanishi
ikki yo’l yani evolyutsion va inqilobiy yo’nalishlarda bormoqda:
a) Evolyutsion yo’l ishlab chiqarish quvvatlarining (unumdorligining)
mashina va jixozlar quvvatining ortishi, transport vositalari yuk ko’tarish
qobiliyatning o’sishi bilan bog’liq.
b)
İnqilobiy yo’l – texnika va texnologiyalardagi mutlaqo, yagi sifat
o’zgarishlaridan iborat (mikroelektronika lazer texnikasi va boshqalar).
3.Ishlab chiqarishning olti bosh yo’nalishi. ITI sharoitida ishlab chiqarish
olti yo’nalish bo’yicha rivojlanmoqda.
Birinchi yo’nalish – elektronlashtirish bo’lib inson xayotini elekron
xisoblash mashinalari bilan to’ldirishdir.
Bu yo’nalish tufayli ishlab chiqarish texnologiyasida juda katta o’zgarishlar
yuz bermoqda. Elektronlashtirish insonning turmush tarziga maorif va sog’liqni saqlash, xizmat ko’rsatish sohalariga juda tez kirib bormoqda. U sanoatning eng ilmtalab sohasidir. A+Sh, Yaponiya va RFR dunyodagi eng yirik EXM parkiga egadir.
Ikkinchi yo’nalish kompleks avtomatlashtirish bo’lib 50-yillarning
o’rtalaridan JXMning 1-avlodi yuzaga kelishi bilan boshlangan.
Kompleks avtomatlashtirishdagi sifat jixatidan yangi bosqich 70-yillarida
mirok EXM, mikroprotsessorlarning ishlab chiqarish va noishlab chiqarish
s ohalariga tadbiqi bilan bog’liq. Xilma-xil elektron mexanik manipulyatorlar va robototexnika yangi bosqichda ishlab chiqarish, zavod avtomatlarni yuzaga keltirdi. Dunyoda eng yirik sanoat robotlari Yaponiya, AQSh, GFR, Italiya va Fransiyada yaratilmoqda.
Uchinchi yo’nalish – energetika xo’jaligini tubdan o’zgartirish bilan bog’liq
bo’lib yoqilg’i energetika majmuasi tarkibini takomillashtirish, yoqilg’i tejash texnologiyasiga asoslangan tizimlarni shakllantirishdan iborat. Ammo energetikasidan foydalanish muammosi va AESlarni rivojlantirish, kun tartibidagi keskich masala. 1990 yil boshlarida dunyo bo’yicha 250 ta AES bo’lib uning asosiy qismi AQSh, Fransiya, GFR va Rossiya hamda Ukrainada joylashgan.
To’rtinchi yo’nalish – yangi materiallar ishlab chiqarish bilan bog’liqdir.
Chunki, bugungi ishlab chiqarish tizimi materiallarga matlaqo sifat jixatidan
yangi-yangi talablarni qo’ymoqda. İshlab chiqarish va ilm talab soxalarda tobora ko’proq kompozitsion materiallar, yarim o’tkazgichlar, keramik materiallar, optik masalalar «XX asr metall»lari ishlatilmoqda va bu jarayon kuchayib bormoqda.
B eshinchi yo’nalish – io texnologiyaning tez rivojlanishi bo’lib, XX asr 70-
yillarida yuzaga keldi va g’oyat tez suratlar bilan taraqqiy etmoqda.
Biotexnologiya va bioindustriya nozik ilmtalab sohalar tarkibiga kirib, AQSh,
Yaponiya, GFR, Yaponiya, va Fransiyada rivojlangan.
Oltinchi yo’nalish - kosmoslashtirishdir. Kosmonoavsikaning gurkirab
rivojlanishi eng yangi va g’oyat ilm talab aerokosmik sanoatni yuzaga keltirdi. Aerokosmik sanoat o’z navbatida bu tarmoq bilan bog’liq yangi (nokosmik tarmoqlarning yangi mashina va jixozlar asboblar eritmalar va boshqalar) kosmik texnologiya va kosmik ershunoslikning xamda fundamental fanlararo tadqiqotlarning rivojlanishiga kuchli turtki berdi. Shu bilan birgalikda ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizatsiyalash elektrlashtirish va kimyolashtirish sifat jihatidan yangi bosqichga kirdi.
4. Boshqarish iqtisodiy ijtimoiy xayotning xamma jabxalarida sifat jixatidan
yangi bosqichga «Axborotlar industriya»siga qadam qo’ydi. Bosim qarshi bilan bog’liq axborot exnikasi va texnologiyalari yuzaga keldi. Ayni vaqtda boshqarish ishlab chiqarish kuchlarining joylashishiga xam tasir etmoqda. Chunonchi, XX asr 80 yillaridan boshlab ko’plab ilm maktab soxalar axborotlar tizimi rivojlangan shahar va shahar aglomeratsiyalarda joylashmoqda.
Ilmiy texnik inqilob va xo’jalikning tarmoq tarkibidagi o’zgarishlar.
ITI moddiy ishlab chiqarish tarkibida muhim o’zgarishlarga olib keldi va
dunyo bo’yicha 1 mlrd kishini band etmoqda. İjtiomiy mexnat taqsimotida yuzaga kelgan xo’jalikning tarmoq tarkibi İTİ sharoitida chuqur diversifikatsiyaga uchradi. Yangi tarmoqlar, kichik tarmoqlar tarkibi va ishlab chiqarish turli xarakter kasb etdi. İTİ tasirida tarmoq tarkibidagi o’zgarishlarni 3 ga bo’lish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
