Referat mavzu : Nerv tizimi a’zolarining gistofiziologiyasini o’rganish. Bajardi

V YE G YE T A T I V N YE R V S I S T YE M A S I (VNS) 
 
V.N.S. yaxlit bo’lib, bevosita MNS bilan bo’g’liqligi va doimo bosh miya sharlarining 
nazorati ostida bo’ladi. U nafas olish a’zolari, qon aylanish, hazm qilish, qon yaratish, ayirish, 
ko’payish, ichki sekresiya, modda almashinish jarayonlarini bo’shqaradi. Odamda VNS 
markaziy va periferik qismlardan tuzilgan. Markaziy qismi multipolyar neyrositlardan iborat 
miya yadrolari bo’lib, o’rta va oraliq miyada, opqa miyaning ko’krak, bel soxalari yon 
shoxlarida, hamda sokral qism segmentlarida joylashadilar. Periferik qismlari MNS sidan 
tashqarida, a’zolar ichi tugunlaridan va chigallaridan iborat. Funksional VNS antogonistik ta’sir 
etuvchi simpatik va parasimpatik qismlarga ajratiladi. 
Torokalyubal segmentlardan simpatik nerv sistemasi yadrolari kraniobulbar va sokral 
qismlarda parasimpatik yadrolar joylashadi. Yadrolar multipolyar neyrositlardan tuzilib, 
vegetativ nerv sistemasi reflektor yoyi efferent qismining birinchi neyroni hisoblanadi. 
Neyritlar markaziy nerv sistemasidan tashqariga chiqadilar va vegetativ nerv sistemasi 
neyrositlarida tugaydi, ularni preganlionar tolalar deb yuritiladi. Periferik tugunlarning 
neyritlari gangliydan chiqadilar. Ularni postganglionar tolalar deyilib, ishchi a’zolar 
to’qimasining reseptorlarini hosil qiladilar. Vegetativ gangliylar 2 xil multipolyar neyrositlardan 
tuzilgan: 1.Ko’plab kalta dendritlar va tugyndan tashqariga chiqyvchi bitta uzun neyrit tutvchi 
neyron; 2.Ikkinchi tipi shoxlanmaydigan uzun tolalar tutishi bilan xarakterlanadi. Ularning soni 
ko’p bo’lmasdan gangliydan tashqariga chiqib ketadi. Tugynlar tashqi tomondan biriktiruvchi 
to’qimali qobiq bilan qoplangan, bu qobiqdan tygyn ichiga to’siqlar o’tadi. Biriktiruvchi 
to’qimada tomirlar, nerv tolalari va nerv xujayralari joylashadi. Nerv xujayralari tartibsiz 
joylashib, gliositlar bilan o’ralgan. 
Chaqaloqlar 
vegetativ 
tugynli 
mayda 
neyrositlardan 
iborat. 
Ularning 
ichida 
mukammallashuvchi xujayralar ham uchraydi. Yetuk neyrositlar soni kam bo’ladi. Neyrositlar 
mukammallashuvi bir necha yil davom etadi, gangliylarda neyroblastlardan ancha neyrositlar 
hosil bo’ladi. Ma’lumotlarga qaraganda bir muncha mukammallashgan bo’ladilar. 
Vegetativ chigallar nerv tutamlaridan tuzilib, o’zaro chalkashib to’r xosil qiladilar. Nerv tutami 
orasida turli kattalikdagi nerv tugynlari joylashadi. Tutamlar asosan miyelinsiz tolalardan iborat 
bo’lib, perenevrit bilan qoplangan